سه‌ڵا‌حه‌دینی ئه‌یوبی

 دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی ئه‌ییوبی 

 كاروباری ناو ووڵاتی میسر سه‌قامگیر بوو بۆ (صلاح الدین)، خێزانه‌كه‌ی و باوكی (نجم الدین ئه‌یوب)ی هێنایه‌ لای خۆی تاكو چیتر خه‌می لایان نه‌مێنێت و به‌خۆشی و به‌خته‌وه‌ری پێكه‌وه‌ بژێن به‌هه‌مان شێوه‌ی چیرۆكی پێغه‌مبه‌ر یوسف (علیه السلام) كه‌ بوویه‌ فه‌رمانڕه‌واو عه‌زیزی ناوچه‌كه‌ باوك و براكانی هانیه‌ لای خۆی، (صلاح الدین) به‌ وه‌زیر مایه‌وه‌و هه‌موو كاروبار له‌ژێر ده‌ستی بوو تاكو كۆتا خه‌لیفه‌ی فاتمییه‌ شیعه‌كان مرد له‌ساڵی (567 ك - 1171 ز)، به‌و شێوه‌یه‌ ده‌وڵه‌تی فاتمیی كۆتایی پێ هات و ده‌وڵه‌تی نه‌وه‌ی ئه‌ییووب (ده‌وڵه‌تی ئه‌ییوبی) ده‌ستی پێ كرد.

 (صلاح الدین)یش ناونرا به‌ (الملك الناصر - ميرنشينی سه‌رخه‌ر)، وه‌ گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ ئه‌و ماڵه‌ی (اسد الدین شیركۆ)ی مامی تیایدا ده‌ژیا و پێی ده‌سه‌لاته‌كه‌ی جێگیر كرد له‌ ناوچه‌كه‌.

پاشان داوای كرد له‌ (پادشا نورالدین زه‌نگی) كه‌ براكانی بنێرێته‌ لای خۆی، به‌ڵام نورالدین ڕازی نه‌بوو وه‌ پێی ووت كه‌ ده‌ترسم یه‌كێك له‌ براكانت له‌ قسه‌ت ده‌ربچن و ئیتر كارو باری ووڵات له‌لات تێك بچێت.

پاش ئه‌وه‌ جارێكی تر خاچ په‌رستان هێزیان كۆ كرده‌وه‌و ویستیان سه‌رله‌نوێ هێرشێكی تر به‌رنه‌ سه‌ر ناوچه‌كانی میسر، بۆیه‌ نورالدین زه‌نگیش عه‌سكه‌ری كۆ كرده‌وه‌و له‌گه‌ڵیاندا براكانی (صلاح الدین)ی نارد له‌ناویاندا (شمس الدولة) تۆران شاه، كه‌ له‌ (صلاح الدین)یش گه‌وره‌تره‌.

لێره‌دا (ابن اثیر) باسی ئه‌و ناخۆشیه‌ی نێوان نورالدین زه‌نگی پادشای شام و (صلاح الدین ئه‌یوبی) ده‌كات:

له‌ساڵی (567 ك - 1171 ز) شتێكی وا ڕووی دا نورالدین به‌رامبه‌ر (صلاح الدین) سارد و ناڕازی بوو، ڕووداوه‌كه‌ش له‌وه‌وه‌ ده‌ستی پێ كرد كه‌ نورالدین نامه‌ی نارد بۆ (صلاح الدین) و فه‌رمانی پێ كرد كه‌ هه‌رچی عه‌سكه‌ر و هێزی ناوچه‌ی میسر هه‌یه‌ كۆ بكاته‌وه‌و بیانهێنێت بۆ سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ی خاچ په‌رسته‌كانی تیادایه‌و كردوویانه‌ته‌ مۆڵگه‌ وشاری خۆیان، پێش هه‌موو شتێك به‌ هێزه‌كه‌یه‌وه‌ گه‌مارۆی شارۆچكه‌ی كه‌ره‌ك (الكرك) بدات و تا ئه‌میش به‌ خۆی و هه‌رچی هێزی هه‌یه‌ ده‌گاته‌ ئه‌وێ و پێكه‌وه‌ ده‌جه‌نگێن له‌گه‌ڵ خاچ په‌رستان و ناوچه‌كانیان ده‌ست به‌سه‌را ده‌گرن وبه‌هه‌تایی شوێنه‌واریان ناهێڵن له‌وێ..

  سه‌ره‌تا (صلاح الدین) له (20ی موحه‌ڕه‌م) ڕه‌زامه‌ندی خۆی نواند و به‌ نورالدینی ڕاگه‌یاند كه‌ ده‌رچوونه‌كه‌ دوا ناكه‌وێت، لێره‌دا نورالدین كه‌وته‌ كۆكردنه‌وه‌ی عه‌سكه‌ره‌كانی و هه‌موو هێزه‌كانی ئاماده‌ كرد و چاوه‌ڕێی هه‌واڵ بوو له‌ (صلاح الدین)ه‌وه‌ كه‌ كه‌وتبێته‌ ڕێ و تاكو ئه‌میش بكه‌وێته‌ ڕێ، كاتێك هه‌واڵی پێ گه‌شت كه‌وته‌ ڕێ له‌ دیمه‌شقه‌وه‌ به‌ره‌و (كه‌ره‌ك) و گه‌یشته‌ ئه‌وێ و چاوه‌ڕێی گه‌یشتنی (صلاح الدین)ی ده‌كرد، به‌ڵام له‌ ڕێگادا (صلاح الدین) نامه‌ی نارد بۆ نورالدین و داوای لێبوردنی لێ كرد كه‌ ناتوانێت بگاته‌ لای و هه‌واڵی خێرای پێ گه‌یشتووه‌ به‌وه‌ی كاروباری ناو ووڵاتی میسر نائارام بووه‌ته‌وه‌و هه‌ندێ له‌ شیعه‌ عه‌له‌وییه‌كان ده‌یانه‌وێت ده‌سه‌ڵات بگرنه‌وه‌ ئه‌ستۆ چونكه‌ هیچ هێز و چه‌كداری تیادا نه‌ماوه‌و هه‌موو كه‌وتوونه‌ته‌ ڕێ، بۆیه‌ ناتوانێت دوور بێت له‌ میسر له‌ترسی ئه‌م كاره‌و وا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ میسر، به‌ڵام نورالدین عوزره‌كه‌ی لێ قبوڵ نه‌كرد، وه‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ (صلاح الدین) نه‌یویست خۆی بگه‌یه‌نێته‌ ئه‌و شوێنه‌، هه‌ندێ له‌ پیاو و كه‌سه‌ نزیكه‌كانی ترساندیان له‌ گه‌یشتن وچاپێكه‌وتنی به‌ نورالدین، بۆیه‌ كاتێك فه‌رمانه‌كه‌ی نورالدینی به‌جێ نه‌گه‌یاند، نورالدین به‌لایه‌وه‌ گه‌وره‌ بوو وه‌ پێی ناڕه‌حه‌ت و دڵگران بوو، وه‌ گومانی برد كه‌ (صلاح الدین) یاخی بووه‌ لێی و بڕیاری دا به‌هێزه‌وه‌ بگاته‌ میسر و ده‌سه‌ڵات بگێڕێنێته‌وه‌ بۆ خۆی و (صلاح الدین) ده‌ربكات. 

ئه‌م هه‌واڵه‌ گه‌یشته‌ (صلاح الدین)، هه‌موو كه‌سوكاری له‌وانه‌ باوكی (نجم الدین) و خاڵۆی (شهاب الدین الحارمي) و له‌گه‌ڵ هه‌موو سه‌ركرده‌كانی سوپاكه‌ی، پێی ڕاگه‌یاندن به‌ نیازی نورالدین بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی میسر لێی و مه‌شوره‌تی له‌گه‌ڵ كردن، به‌ڵام هیچ كه‌سێكیان شتێكیان نه‌ووت كه‌ چی بكات، لێره‌دا توقیه‌ددین (تقي الدین)ی كوڕه‌زای هه‌ستا و ووتی: گه‌ر نورالدین بێت بۆ ئێره‌ ده‌جه‌نگێین له‌دژی و به‌ره‌نگاری ده‌بینه‌وه‌، هه‌ندێ له‌ كه‌سوكاری هه‌مان ڕایان بۆ دروست بوو، به‌ڵام (نجم الدین)ی باوكی هه‌ستایه‌ سه‌ری و لێی توڕه‌ بوو وه‌ په‌رچی ئه‌م ڕایه‌ی دایه‌وه‌ و ووتی شتی وا نابێت، نجم الدینیش پیاوێكی لێهاتوو به‌سه‌لیقه‌ت بوو، به‌ توقیه‌ددینی ووت دانیشه‌ وتوڕه‌بوو لێی بگره‌ جنێویشی پێ دا، ئینجا ڕووی كرده‌ (صلاح الدین) و پێی ووت: من باوكتم و ئه‌وه‌ شهاب الدینی خاڵۆته‌، ئایه‌ له‌و باوه‌ڕه‌دایت له‌م هه‌موو خه‌ڵكه‌ هه‌موو تۆیان خۆش بوێت و خێری تۆی بوێت وه‌كو ئێمه‌؟ (صلاح الدین)یش فه‌رمووی نه‌خێر، پێی ووت: ده‌ی والله گه‌ر من و خاڵۆت شهاب الدین چاومان به‌ پادشا نورالدین بكه‌وێت هیچمان له‌ده‌ست نایات مه‌گه‌ر له‌به‌رده‌می بوه‌ستین و زه‌ویه‌كه‌ له‌به‌رده‌ستی ماچ بكه‌ین، وه‌ گه‌ر فه‌رمانمان پێ بكات بده‌ین له‌ گه‌ردنت به‌ شمشێر ئه‌وا ده‌یكه‌ین، بۆیه‌ گه‌ر ئێمه‌ وابین ئه‌بێت غه‌یری ئێمه‌ چۆن بێت، له‌كاتێكدا هه‌موو ئه‌م سه‌ركرده‌ و عه‌سكه‌رانه‌ی ده‌یبینی گه‌ر نورالدین ببینن هیچیان خۆی ناگرێت له‌سه‌ر ئه‌سپه‌كه‌ی مه‌گه‌ر دابه‌زێت و ماچی زه‌وی بكات له‌به‌رده‌ستی و ئه‌م ووڵاته‌ش هی ئه‌وه‌و ئه‌و تۆی داناوه‌ تیایدا و گه‌ر بیه‌وێت تۆ لابه‌رێت له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات پێویستی به‌ هاتنی خۆی ناكات به‌ڵكو به‌ ناردنی كیتابێك فه‌رمانت پێ ده‌كات بڕۆیته‌ خزمه‌تی و ووڵاته‌كه‌ بداته‌ ده‌ست كه‌سێكی تر، له‌كۆتاییدا به‌ هه‌موو ئاماده‌بووانی ووت: هه‌ستن لامان و بڕۆنه‌وه‌ و ئێمه‌ مه‌مالیكی (نورالدین)ین و خزمه‌تكار و عه‌بدی ئه‌وین چی بوێت لێمان ئاره‌زووی خۆیه‌تی بیكات. له‌سه‌ر ئه‌م كاره‌ هه‌موو بڵاوه‌یان پێ كرد و چه‌نده‌ها كه‌سی ئاماده‌بووی دانیشتنه‌كه‌ ئه‌م هه‌واڵه‌یان له‌ ژێره‌وه‌ بۆ نورالدین نوسی.

پاشان نجم الدین به‌ته‌نها بوویه‌وه‌ له‌گه‌ڵ (صلاح الدین) وپێی ووت: تۆ نه‌زانی و شاره‌زاییت كه‌مه‌، چۆن ئه‌م هه‌وو خه‌ڵكه‌ كۆ ده‌كه‌یته‌وه‌و ئه‌وه‌ی له‌ دڵتایه‌ پێیان ڕاده‌گه‌یه‌نیت، چونكه‌ گه‌ر نورالدین بزانێت تۆ ڕێی لێ ده‌گریت له‌ ووڵاته‌كه‌ و گوێڕایه‌ڵی نیت ئه‌وا ده‌تخاته‌ پێش هه‌موو كارێكه‌وه‌و به‌لایه‌وه‌ گرنگ ده‌بێت لات به‌رێت، خۆ نیازی لابردنتی هه‌بێت و بگاته‌ ئێره‌ كه‌س نابینیته‌وه‌ له‌م هه‌موو عه‌سكه‌ره‌ له‌گه‌ڵتا بمێنێت، به‌ڵكو ته‌سلیمی ئه‌وت ده‌كه‌ن، به‌ڵام پاش ئه‌م دانیشتنه‌ پیاوانی خۆی هه‌واڵ و قسه‌كه‌ی منی پێ ده‌گه‌یه‌نن، تۆش نامه‌ی بۆ بنوسه‌ و پێی ڕابگه‌یه‌نه‌ كه‌ هه‌ر پێویستیه‌كت هه‌بێت به‌ لادانی من له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات، ئه‌وا (جه‌ناب)ێك بنێره‌ (جه‌ناب ئه‌و پیاوه‌یه‌ فه‌رمانی پادشا و ده‌سه‌ڵاتدار ده‌گه‌یانده‌ شوێنه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی واته‌ وه‌كو مه‌ئمور)، واته‌ مه‌ئمورێك بنێره‌ په‌تێك بخاته‌ ملمه‌وه‌و بمهێنێته‌ لات، چونكه‌ گه‌ر ئه‌مه‌ ببیستێت وازت لێ ده‌هێنێت ولات نابات به‌ڵكو ده‌ڕوات به‌لای ئه‌و كارانه‌ی تره‌وه‌ی گرنگتر بێت به‌لایه‌وه‌، پاشان ڕۆژگار درێژه‌و خوای گه‌وره‌ كاروبار ده‌بات به‌ڕێوه‌، ئه‌گینا وه‌الله گه‌ر نورالدین یه‌ك قامیشێكی شه‌كه‌ری ئێمه‌ی به‌زۆر بوێت من خۆم شه‌ڕی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌م تاكو ڕێی لێ ده‌گرم یان ده‌كوژرێم، ئه‌وه‌بوو (صلاح الدین)یش به‌قسه‌ی باوكی كرد. وه‌ كاتێ نورالدین بیستی كه‌ (صلاح الدین) له‌ فه‌رمانی ئه‌م ده‌رناچێت وازی لێ هێنا هه‌ره‌ك نجم الدین له‌و باوه‌ڕه‌دا بوو، ئه‌مه‌ش باشترین بۆچون و چاكترینیان بوو ‌

هێرشی خاچپه‌رستان بۆسه‌ر ميسر

 پاش ئه‌وه‌ی خاچ په‌رسته‌كان زانیان كاروباری میسر كه‌وتۆته‌ ده‌ست (صلاح الدین) و ده‌ركی ئه‌وه‌شیان كرد كه‌ چیتر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مانیش له‌ناوچه‌كه‌دا كه‌وتۆته‌ ژێر مه‌ترسی و بێگومان قه‌ڵا و شوێنه‌واریشیان له‌ ڕه‌گه‌وه‌ هه‌ڵده‌كێشێت به‌و هه‌موو ده‌سه‌ڵات و موڵكه‌ی وه‌ده‌ستی هێناوه‌، خاچ په‌رسته‌كان له‌گه‌ڵ ڕۆمه‌كان یه‌كیان گرت و به‌نیازی ناوچه‌كانی میسر كه‌وتنه‌ ڕێ، یه‌كه‌م جار ڕوویان كرده‌ شاری (دمیاط) له‌ باكوری میسر و هه‌موو چه‌ك و كه‌لوپه‌لی گه‌مارۆدانیان له‌گه‌ڵ خۆ هانی، كاتێك نورالدین زه‌نگی ئاگاداری شاڵاوی خاچ په‌رستان و ڕووكردنیان به‌ره‌و شاری (دمیاط)ی زانی یه‌كسه‌ر هێز وعه‌سكه‌ری نارده‌ شارۆچكه‌ی كه‌ره‌ك (الكرك) كه‌ یه‌كێك بوو له‌ بنكه‌كانی خاچ په‌رستان به‌نیازی ڕێگرتن له‌ شه‌پۆلیان وچیتر نه‌گه‌نه‌ (دمیاط) به‌ئاسانی، به‌ڵام خاچ په‌رسته‌كان ڕێچكه‌كانیان گۆڕی و له‌ڕووی قه‌راغی ده‌ریاكانه‌وه‌ ڕوویان كرده‌ (دمیاط) و پاشان هێزه‌كانی نورالدین (كرك)یان به‌جێ هێشت و ویستیان بگه‌نه‌ خاچ په‌رستان و بجه‌نگێن له‌گه‌ڵیان تا ڕێیان لێ بگرن، به‌ڵام فریایان نه‌كه‌وتن. 

له‌لای (صلاح الدین)ینه‌وه‌ش كاتێك ئاگاداری مه‌به‌ستی خاچ په‌رستان بوو بۆ داگیركردنی (دمیاط)، خۆی ئاماده‌ كرد بۆیان به‌ هه‌رچیه‌ك له‌ توانایدایه‌ به‌ چه‌ك و پیاو و كه‌ره‌سته‌، یه‌كه‌م هه‌نگاو یارمه‌تی نارده‌ ناو شاره‌كه‌وه‌و په‌یمانی پێ دان كه‌ فریایان ده‌كه‌وێت و هێز و چه‌كی زیاتریان بۆ بنێرێت گه‌ر خاچ په‌رسته‌كان بگه‌نه‌ شاره‌كه‌.

كاتێك خاچ په‌رستان گه‌یشتنه‌ سه‌ر شاره‌كه‌و هێزی موسڵمانان له‌ ناوه‌وه‌ی شاره‌كه‌ كه‌وتنه‌ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یان و (صلاح الدین)یش له‌ ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كه‌وه‌ هێرشی بۆ هێنان، ئه‌نجامی شه‌ڕه‌كه‌ش به‌ ویست و ڕه‌حمه‌تی خوا به‌ سه‌ركه‌وتنی عه‌سكه‌ری موسڵمانان كۆتایی پێ هات، فه‌زڵی گه‌وره‌ش پاش خوای گه‌وره‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ (صلاح الدین) كه‌ وه‌كو وه‌زیرێك زۆر به‌ دانایی پلان و نه‌خشه‌ی شه‌ڕه‌كه‌ی گێڕا، بۆیه‌ هه‌رچی هێزی خاچ په‌رستان هه‌یه‌ تێك شكا و هه‌موو مه‌نجه‌نیقه‌كانیان سوتێنرا و ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ چه‌كداره‌كانیان كوژرا و هه‌موو چه‌ك و كه‌ره‌سته‌كانیان مایه‌وه‌ بۆ موسڵمانان و خه‌ڵكی شاره‌كه‌.

سه رچاوه:http://bangewaz.com

 ‌

صلاح الدين له‌ ميسر

 صلاح الدین له‌ میسر و نه‌مانی ده‌سه‌ڵاتی (فاطمي)یه‌كان

 له‌ میسردا حوكمی (فاطمی) شیعه‌یی ده‌ڕۆشت به‌ڕێوه‌، وه‌زیر ده‌سه‌ڵاتی ته‌واوی هه‌بوو، له‌ولاشه‌وه‌ خه‌لیفه‌یه‌كی فاتمی دانرابوو ته‌نها به‌ناو ده‌سه‌ڵاتی هه‌بوو كه‌ دواهه‌مینیان ناوی (العاضد) یان (العاضد بامر الله) بوو، (شاور مجیر السعدی) بووه‌ وه‌زیر و فه‌رمان ڕه‌وایی گرته‌ ده‌ست به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ی نه‌برد (ضرغام بن عامر بن سوار) ده‌سه‌ڵاتی لێ زه‌وت كرد و ده‌ستی گرت به‌سه‌ر ده‌وڵه‌تدا و كوڕه‌كه‌شی به‌ناو (طي بن شاور)ی كوشت، ناچار (شاور) ڕای كرد له‌ده‌ستی و میسری به‌جێ هێشت و ڕووی كرده‌ شام و هاواری برده‌ لای پادشای دادوه‌ر نورالدین زه‌نگی له‌ مانگی ڕه‌مه‌زان ساڵی (1163ز - 558 ك)، له‌ولاشه‌وه‌ (ضرغام) هانای برده‌ لای (عموری)ی گاور پادشای بیت المقدس، مه‌لیك نورالدین سوپایه‌كی ئاماده‌ كرد به‌ره‌و میسر به‌ سه‌ركردایه‌تی اسدالدین (شێركۆ كوڕی شازی) بۆ گێڕانه‌وه‌ی شاور بۆ ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی، وه‌ یه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ی له‌ناو عه‌سكه‌ره‌كه‌ بوون صلاح الدین بوو له‌ته‌مه‌نی نزیكه‌ی (26) ساڵیدا بوو، هه‌رچه‌نده‌ صلاح الدین وه‌كو یاریده‌ده‌رێكی مامی ڕۆشتبوو بێ ئه‌وه‌ی حه‌ز بكات به‌و ڕۆشتنه‌ی، مه‌لیك نورالدین له‌ ناردنی ئه‌م سوپایه‌ش دوو ئامانجی هه‌بوو:

یه‌كێكیان: گێڕانه‌وه‌ی حه‌قی (شاور) بوو چونكه‌ هاواری بۆ هێنابوو وه‌ داوای یارمه‌تی لێ كردبوو.

دووهه‌میان: ده‌یویست هه‌واڵ و باری میسر بزانێت، چونكه‌ هه‌واڵی پێ ده‌گه‌شت كه‌ میسر زۆر لاوازه‌ له‌ ڕووی سه‌ربازییه‌وه‌و حاڵ وباری زۆر نا ڕێكه‌، بۆیه‌ ویستی ڕاستێتی ئه‌م شتانه‌ له‌نزیكه‌وه‌ بزانێت.

پادشا نورالدین زه‌نگی زۆر پشتی به‌ (اسد الدین شێركۆ) ده‌به‌ست چونكه‌ پیاوێكی زۆر ئازا و بلیمه‌ت بوو، جگه‌ له‌وه‌ش خاوه‌ن زانست و ئه‌مانه‌ت پارێز بوو، بۆیه‌ ئه‌و كاره‌ی پێ ڕاسپارد و (اسد الدین)یش كوڕه‌زاكه‌ی واته‌ (صلاح الدین)ی خسته‌ پێشه‌وه‌ی سوپاكه‌ی و (شاور)یش له‌گه‌ڵیاندابوو، هه‌موو دیمه‌شقیان به‌جێ هێشت به‌ره‌و میسر له‌ساڵی (1163 ز - 559 ك) و له‌ ئه‌نجامی چه‌ند شه‌ڕێكدا به‌ شكست هێنانی (ضرغام) و كوژرانی ده‌سه‌ڵاتیان گرته‌وه‌ له‌ میسر له‌ مانگی ره‌جه‌بی هه‌مان ساڵ. 

كاتێكیش شاور گه‌شته‌ ئامانج و ئاواته‌كه‌ی و گه‌ڕایه‌وه‌ سه‌ر ته‌ختی ده‌سه‌ڵات و هێز و ده‌سه‌ڵاتی خۆی جارێكی تر به‌رپا كرده‌وه‌، خیانه‌تی له‌ اسد الدین شێركۆ كرد كه‌ خۆی و سوپاكه‌ی بۆ یارمه‌تی ئه‌م مابوونه‌وه‌.. ئه‌وه‌بوو شاور ئه‌م جاره‌ هاواری برده‌ لای خاچ په‌رسته‌كان و داوای كۆمه‌كی لێیان كرد له‌دژی اسد الدین، ئه‌وانیش به‌ سوپایه‌كی گه‌وره‌تره‌وه‌ هاتن به‌ره‌و میسر و سوپاكه‌ی (اسد الدین)یان گه‌مارۆدا له‌ ناوچه‌ی (به‌لبیس)و ناچار گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ شام، پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی خۆی میسری بینیبوو وه‌ هه‌موو ناوچه‌ و بارێكی ئاشنا بوبوو وه‌ ئه‌وه‌شی ده‌زانی كه‌ میسر ده‌وڵه‌تێكه‌ به‌بێ پیاوه‌و و هه‌موو كاروباره‌كان ته‌نها به‌ فێڵ و هه‌ڕه‌مه‌كی ده‌ڕوا به‌ڕێوه‌، بۆیه‌ چاوی تێ بڕیبوو. پاش مانه‌وه‌ی له‌ شام به‌ ماوه‌یه‌ك بیری ده‌كرده‌وه‌ له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌ره‌و میسر و خۆی بكاته‌ پادشای ئه‌و ناوچه‌یه‌ و له‌هه‌مان كاتدا ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی كه‌ درێژه‌ی ده‌سه‌ڵاتی پادشا نورالدین زه‌نگی‌یه‌ فراوانتر بكات، ئه‌مه‌ش له‌ ساڵی ( 1166ز - 562 ك) بوو.

له‌لایه‌كی تره‌وه‌ش خۆی و پادشا نورالدین ئاگاداری ئه‌و خیانه‌ته‌ی شاور بوون كه‌ هێزی خاچ په‌رستانی هێنایه‌ ناو میسر له‌دژی ئه‌مان، بۆیه‌ ترسی ئه‌وه‌یان لێ نیشت كه‌ خاچ په‌رستان ده‌ست بگرن به‌سه‌ر میسردا و پاشان هه‌موو ناوچه‌كانی تریش بهێننه‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیان و ببنه‌ مه‌ترسیه‌ك بۆ ئه‌مانیش.

اسد الدین جارێكی تر سوپایه‌كی ئاماده‌كرد و پادشا نورالدین زه‌نگی هه‌موو سوپاكانی تری خۆیشی خسته‌ به‌رده‌ستی له‌گه‌ڵ (صلاح الدین)یش، له‌هه‌مان كاتدا كه‌ اسدالدین و سوپاكه‌ی به‌ره‌و میسر ڕۆشتن هێزی خاچ په‌رستانیش كه‌وتنه‌ ڕێ به‌ره‌و میسر، لێره‌دا فاتمییه‌كان (شاور و میسریه‌كان) له‌گه‌ڵ خاچ په‌رستاندا هه‌موو ڕێككه‌وتن له‌سه‌ر (اسدالدین) و چه‌نده‌ها شه‌ڕ و پێكدادان ڕووی دا..

پاش ئه‌وه‌ (صلاح الدین) به‌ڕێكه‌وت به‌ره‌و شاری ئه‌سكه‌نده‌ریه‌و له‌وێدا گه‌مارۆ درا له‌لایه‌ن شاور و فاتمییه‌كانه‌وه‌ له‌ساڵی (نیسان/ 1166 - جماد الاخره‌/ 562ك)، پاشان اسد الدین گه‌ڕایه‌وه‌ له‌ڕووی (صعید)ه‌وه‌ به‌ره‌و شاری (بلبیس) و له‌وێدا سازش كرا له‌گه‌ڵ شاور و خه‌ڵكه‌كه‌ی و ئه‌و كاته‌ ڕێیان دا به‌ (صلاح الدین) بگات پێی و ئه‌ویش گه‌ڕایه‌وه‌ به‌ره‌و شام.

پاش ئه‌وه‌ اسدالدین بۆ جاری سێهه‌م گه‌ڕایه‌وه‌ به‌ره‌و میسر، ئه‌م جاره‌ش هۆكه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خاچ په‌رسته‌كان هه‌رچی هێزیان هه‌بوو به‌ سوارچاك و پیاده‌وه‌ ڕوویان كردبووه‌ میسر بۆ داگیركردنی یه‌كجاره‌یی و به‌بێ گوێدان به‌و عه‌هد و په‌یمانه‌ی هه‌یانبوو له‌گه‌ڵ میسریه‌كان و اسدالدین كه‌ پێشتر ڕێككه‌وتبوون به‌هیچ شێوه‌یه‌ك هێزه‌كانیان ڕوو نه‌كاته‌ ناوچه‌كانی میسر.. ئه‌م هه‌واڵه‌ش كاتێ گه‌یشته‌ اسدالدین و نورالدین به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئارامیان نه‌ما و به‌په‌له‌ ویستیان خۆیان بگه‌یه‌ننه‌ میسر و ڕێ بگرن له‌ شاڵاوی هێرشه‌كانی خاچ په‌رستان، پادشا نورالدین زه‌نگی به‌هه‌موو پاره‌و سامان و پیاوه‌كانی هێزی كۆ كرده‌وه‌ به‌ڵام خۆی نه‌یتوانی بڕوات بۆ میسر نه‌وه‌ك ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌میش له‌ شام بكه‌وێته‌ به‌ر هێرش، وه‌ اسدالدین به‌ خۆی و ماڵی و هه‌موو براو كه‌سوكاری و پیاوه‌كانی به‌شدارییان كرد له‌م ڕۆشتنه‌ به‌ره‌و میسر.. بن شداد ده‌ڵێت: سوڵتان (صلاح الدین) پێی ووتم من له‌هه‌موو كه‌س زیاتر له‌و جاره‌دا پێم ناخۆش بوو به‌ ده‌رچوونم به‌ره‌و میسر، وه‌ له‌گه‌ڵ مامم به‌ئاره‌زووی خۆم ده‌رنه‌چووم، ئه‌مه‌ش مانای فه‌رمووده‌كه‌ی خوایه‌ كه‌ ده‌ڵێت: (وعسى أن تكرهوا شيئا وهو خير لكم) (البقرة:216). 

كاتێك شاور زانی كه‌ هه‌موو خاچ په‌رستان كه‌وتوونه‌ته‌ ڕێ به‌ره‌و داگیركردنی یه‌كجاره‌یی میسر و له‌ناوبردنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی ناچار جارێكی تر هاوار و هانای هێنایه‌وه‌ به‌ر اسد الدین و ئه‌میش به‌ په‌له‌ به‌ سوپاكه‌یه‌وه‌ گه‌یشتنه‌ ناو میسر له‌ساڵی ( 1168ز - 564ك)، بۆیه‌ كاتێك خاچ په‌رسته‌كان به‌ گه‌یشتنی (اسدالدین)یان زانی بۆ میسر كه‌ به‌ ڕێككه‌وتن بووه‌ له‌گه‌ڵ میسرییه‌كان ئیتر هیچیان بۆ نه‌مایه‌وه‌و به‌سه‌رشۆڕی گه‌ڕانه‌وه‌. 

پاش ئه‌وه‌ اسدالدین مایه‌وه‌ له‌ میسر خۆی و سوپاكه‌ی بۆ به‌رگریكردن له‌ ناوچه‌كه‌ و له‌و كاته‌شدا میسر له‌ژێر حوكمی فاتمی شیعیی بوو، شاور وه‌زیر و ده‌سه‌ڵاتداری فاتمی ماوه‌ی جارێك ده‌هاته‌ لای و به‌ڵێنیشی پێ دابوو كه‌ هه‌رچه‌ند پاره‌و سامانیان خه‌رج كردووه‌ بۆیان بگێڕێته‌وه‌ به‌ڵام شاور ئه‌م به‌ڵێنه‌شی نه‌برده‌ سه‌ر. وه‌ اسد الدین به‌وه‌شی زانی كه‌ شاور هه‌رجاره‌و یاری به‌ ئه‌م و به‌ خاچ په‌رسته‌كان ده‌كات، وه‌ بۆی یه‌كلا بوویه‌وه‌ كه‌ ئارامی و ده‌سه‌ڵات به‌سه‌ر ووڵاتدا سه‌قامگیر نابێت هه‌تا شاوور له‌سه‌ر حوكم بێت، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش شاور ده‌سه‌ڵاتدارێكی زۆر دڵڕه‌ق و سته‌مكار بوو ته‌نانه‌ت خه‌لیفه‌ی فاتمییه‌كانیش (العاضد) شكاتی لای اسدالدین كردبوو له‌ده‌ستی، بۆیه‌ اسدالدین بڕیاری دا به‌ كوشتنی شاور، ئه‌وه‌بوو كوشتی و خۆی بوویه‌ وه‌زیری میسر له‌ به‌رواری (19/12/1168ز - 17ی/ ربیع الاول/ 564 ك) وه‌ له‌قه‌بی (الملك المنصور أمیر الجیوش)ی لێ ناونرا، له‌و كاته‌وه‌ بووه‌ فه‌رمانڕه‌وای ووڵات و هه‌موو ده‌سه‌ڵاتێك ده‌گه‌ڕایه‌وه‌ بۆی و (العاضد) به‌ خه‌لیفه‌ی فاتمیی مایه‌وه‌و (صلاح الدین)یش هه‌موو كارێكی به‌ڕێوه‌ ده‌برد كه‌ پێی ڕابسپێردرایا به‌هۆی به‌توانا و لێهاتویی و زانستی و ئه‌و سیاسه‌ته‌ زیره‌كانه‌ی هه‌یبوو، ده‌سه‌ڵاتی اسدالدین تاكو (23/3/1169ز - 22ی/ جماد الاخره‌/1178 ك) به‌رده‌وام بوو واته‌ ته‌نها چه‌ند مانگێك و له‌و به‌رواره‌شدا كۆچی دوایی كرد. 

مێژووناسان ده‌ڵێن كاتێك اسدالدین (شێركۆ) كۆچی دوایی كرد وه‌زاره‌ت و ده‌سه‌ڵات هاته‌ ژێرده‌ستی سوڵتان صلاح الدین (یوسف بن أیوب) كه‌ ناونرا به‌ (الملك المظفر صلاح الدین)، ئه‌میش ده‌ستی كرد به‌ جێگیركردن و به‌هێزكردنی ده‌سه‌ڵاتی خۆی له‌ ووڵاتدا ئه‌وه‌بوو دڵی هه‌موو خه‌ڵكی ڕاكێشا به‌لای خۆیدا به‌و سیاسه‌ت و كارامه‌ییه‌ی هه‌یبوو، بووه‌ جێی بڕوای هه‌مووان به‌ دادپه‌روه‌رێتی و دڵپاكێتی، یارمه‌تی هه‌موو هه‌ژارانی ده‌دا و سوپاسی خوای زۆر ده‌كرد له‌سه‌ر ئه‌و نیعمه‌ت و به‌هرانه‌ی خوا پێی داوه‌و خۆی دووره‌په‌رێز گرت له‌ خۆشی وڕابواردنی دونیا و له‌جیاتی ئه‌وه‌ خۆی ئاماده‌ كرد بۆ دوو به‌ره‌، به‌ره‌ی ده‌ره‌وه‌ له‌ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی خاچ په‌رستان و ڕزگاركردنی ناوه‌چه‌ داگیركراوه‌كانی موسڵمانان و به‌ره‌ی ناوه‌وه‌ له‌ نه‌هێشتنی ئه‌و بیر و ده‌سه‌ڵاته‌ی فاتمییه‌ شیعه‌كان هه‌یانه‌ له‌ناو میسردا و بڵاوكردنه‌وه‌ی مه‌زهه‌بی سوننی.

پێدراوێكی زێڕیی ناوی دواهه‌مین خه‌لیفه‌ی فاتمی (العاضد)ی له‌سه‌ره‌ ئه‌وه‌بوو له‌ به‌ره‌ی ناوه‌وه‌ ده‌ستی پێ كرد و گه‌وره‌ پیاوانی خه‌لیفه‌ی فاتمی دوورخسته‌وه‌ له‌ قاهیره‌ وده‌سه‌ڵاتی لێ لاواز كردن و له‌جێی ئه‌واندا كه‌سانی خۆی دانا و شوێنه‌ گرنگه‌كانی هه‌ر به‌ پیاوانی خۆی ڕاسپارد و تا ڕادده‌یه‌ك خه‌لیفه‌ی فاتمی دوورخسته‌وه‌ له‌ خه‌ڵكی و له‌ ووتاری هه‌ینیشدا له‌ دوعاكردن پاش ناوی خه‌لیفه‌ی فاتمی ناوی نورالدین محمود زه‌نگی پادشای شام ده‌هات. تاكو جارێكیش له‌لایه‌ن فاتمییه‌كانه‌وه‌ پیلانێكیان گێڕا بۆ كوشتنی (صلاح الدین) له‌ كۆتایی ساڵی (1169ز – 564 ك) به‌ڵام سوپاس بۆ خوا پێی زانی و پیلانگێڕه‌كه‌ی له‌ناوبرد، وه‌ گه‌وره‌ترین هه‌نگاوی كێشا بۆ له‌ناوبردنی ده‌وڵه‌تی فاتمیی و دامه‌زراندنی مه‌زهه‌بی سوونی له‌جێی مه‌زهه‌بی شیعه‌، بۆیه‌ سێ ساڵی خایاند تاكو به‌ته‌واوه‌تی بگاته‌ ئه‌و ئه‌مانجه‌ی و له‌پێناویدا چه‌نده‌ها قوتابخانه‌ی دامه‌زراند بۆ خوێندنی مه‌زهه‌بی سوننی، قوتابخانه‌ی (الناصریة) بۆ خوێندنی مه‌زهه‌بی شافعی یه‌كه‌مین قوتابخانه‌بوو (صلاح الدین) دایمه‌زراند، پاشان قوتابخانه‌یه‌كی تری كرده‌وه‌ بۆ خوێندنی مه‌زهه‌بی مالكی، پاشان كه‌سوكاری و پیاوانی ده‌وڵه‌ته‌كه‌شی شوێنی كه‌وتن له‌دروستكردنی قوتابخانه‌ بۆ خوێندنی مه‌زهه‌بی سوننی.

پاشان هه‌ستا به‌ دانانی (صدر الدین عبدالملك بن درباس الشافعي) به‌ قازی و قازیه‌ شیعه‌كانی لابرد له‌سه‌ر كار، به‌و شێوه‌یه‌ مه‌زهه‌بی سوننی ده‌سه‌ڵات و هێزی گرته‌وه‌ ده‌ست و مه‌زهه‌بی فاتمیی ئیسماعیلی شیعه‌یی به‌ره‌و ئاوابوون و لاوازی ڕۆشت و هیچ پشتیوانی نه‌ما له‌ میسر. 

سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی (صلاح الدین) تاكڕه‌و بوو له‌ ده‌سه‌ڵاتدا له‌ میسر و هیچ كه‌سێك نه‌بوو وه‌كو مونافیسی و زاڵبوونی ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ر كاروباری میسردا، به‌ڵام په‌له‌ی نه‌كرد له‌بۆ گێڕانه‌وه‌ی دووعای ووتاری جومعه‌ بۆ خه‌لیفه‌ی عه‌بباسی (المستضیئ بنور الله العباسي) تاكو كاتی گونجاو نه‌یه‌ته‌ پێشێ، ئه‌وه‌بوو له‌ڕۆژی جومعه (1/ محرم/ 567 ك)دا به‌رامبه‌ر به (3/9/1171ز) ووتاری جومعه‌ی دابڕی له‌ خه‌لیفه‌ی فاتمی شیعه‌ كه‌ له‌و كاته‌دا نه‌خۆشی سه‌ره‌مه‌رگ بوو وه‌ تایبه‌تی كرد بۆ خه‌لیفه‌ی عه‌بباسی و به‌و هه‌نگاوه‌ كۆتایی هێنا به‌ خه‌لافه‌تی فاتمی و به‌ستنه‌وه‌ی میسری ڕاگه‌یاند به‌ خه‌لافه‌تی عه‌بباسیه‌وه‌ له‌ به‌غداد. پاش چه‌ند ڕۆژێكیش (الغاضد) مرد و به‌و شێوه‌یه‌ خه‌لافه‌تی فاتمی و شوێنه‌واری له‌ناوبرا كه‌ له‌ تونسه‌وه‌ هه‌تاكو كه‌نداوی عه‌ره‌بییه‌وه‌ حوكمی ده‌كرد و یه‌ك ساڵی ڕه‌به‌قیش له‌ مینبه‌ره‌كانی به‌غداده‌وه‌ پایته‌ختی خه‌لافه‌تی عه‌بباسی دوعا بۆ یه‌كێك له‌ خه‌لیفه‌كانی ده‌كرا.

 ‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ك و پێگه‌یشتنی

 ناوی: (یوسف بن أیوب بن شاذی) ناسراو به‌ ميرنشينی سه‌رخه‌ر (الملك الناصر صلاح الدین)، هه‌روه‌ها بانگیان ده‌كرد به‌ (أبو المظفر).

هه‌موو مێژوونووسان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ڕێكن كه‌ باوك و كه‌سوكاری له‌ كوردی ناوچه‌ی (دوێن)ن، كه‌ شارۆچكه‌یه‌كه‌ له‌ ئه‌وپه‌ڕی ئازه‌ربیجان و له‌ كوردی روادیه‌ن، ڕوادیه‌ش تیره‌یه‌كن له‌ (هوزبانی) كه‌ هۆزێكی گه‌وره‌ی كورده‌كانه‌ له‌و ناوچه‌دا.

مێژوونووسی كورد ئه‌حمه‌د كوڕی خه‌له‌كان ده‌ڵێن:

پیاوێكی شاره‌زا له‌ ئایین و خاوه‌ن زانست كه‌ خۆی خه‌ڵكی شارۆچكه‌ی (دوێن)ه‌ پێی ووتم كه‌ له‌ پێش چوونه‌ ناو شارۆچكه‌كه‌وه‌ گوندێك هه‌یه‌ پێی ده‌وترێت: (ئه‌جدانقان) و هه‌موو دانیشتوانی ئه‌م گونده‌ كوردی ڕوادیه‌ن، شازی یان (شاذی) كه‌ ده‌بێته‌ باپیره‌ی (صلاح الدین) ده‌ستی هه‌ردوو كوڕه‌كه‌ی به‌ناوی (شێركۆ) و (ئه‌یوب)ی گرت وبه‌ره‌و به‌غداد كه‌وتنه‌ ڕێ و له‌ تكریت جێگیر بوون و هه‌ر له‌وێ (شاذی) وه‌فاتی كرد و له‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌ی گومه‌زێكی بۆ دروستكرابوو له‌ناو شاره‌كه‌.

صلاح الدین كه‌ ناوی خۆی (یوسف)ه‌ له‌ ساڵی (1138 ز - 532ی ك) له‌دایك بووه‌ له‌ناو قه‌ڵای تكریت له‌و كاته‌ی باوكی و مامی له‌وێ نیشته‌جێ بوون و پاش له‌دایكبوونی صلاح الدین به‌ماوه‌یه‌كی كه‌م قه‌ڵاكه‌یان به‌جێ هێشتووه‌، دیاره‌ له‌كۆتایی هه‌مان ساڵ یان له‌سه‌ره‌تای ساڵی (1139ز - 533 ك) تكریتیان به‌جێ هێشت و له‌لای عیمادالدین زه‌نگی نیشته‌جێ بوون له‌ موسڵ، وه‌ كاتێك عیمادالدین چه‌ند ناوچه‌یه‌كی شامی گه‌مارۆ دا وه‌كو (دیمه‌شق) و پاشان (به‌عله‌به‌ك) و ڕزگاری كردن له‌و كاته‌دا (ایوب)ی كرده‌ فه‌رمانڕه‌وای شاری (به‌عله‌به‌ك).

ئه‌حمه‌دی ئیبن خه‌له‌كان ده‌ڵێت:

پرسیارم كردووه‌ له‌ چه‌نده‌ها كه‌س له‌ناو بنه‌ماڵه‌ی صلاح الدین كه‌ ئایه‌ ده‌زانن كه‌ی له‌ تكریت كۆچیان كردووه‌ به‌ره‌و موسڵ؟ ئه‌وانیش وه‌كو بیستویانه‌ له‌ بنه‌ماڵه‌ی خۆیان ده‌ڵێن كه‌ له‌و شه‌وه‌ی تیایدا صلاح الدین له‌دایك بووه‌ كۆچیان كردووه‌، بۆیه‌ پێی شووم بوون، به‌ڵام هه‌ندێكیان ووتیان به‌شكو شووم نه‌بێت و به‌پێچه‌وانه‌وه‌ چاكه‌و خێری پێوه‌ بێت و پێی نازانن.. ئیتر هه‌ر ئه‌وه‌بوو خواش ده‌زانێت.

صلاح الدین به‌و شێوه‌یه‌ له‌ دیمه‌شق نیشته‌جێ بوو له‌گه‌ڵ باوكی و تاكو ته‌مه‌نی لاوێتی بڕی، له‌ ساڵی (541ك) پادشا عمادالدین كوژرا له‌ قه‌ڵای (جعبر) به‌ڵام ایوب و شێركۆ مانه‌وه‌ له‌ خزمه‌ت كوڕی پادشا به‌ناو محمود ناسراو به‌ (نورالدین) ده‌سه‌ڵاتداری دیمه‌شق و حه‌له‌ب، ئه‌ویش ڕێزێكی زۆری لێ گرتن، لێره‌دا ایوب له‌قه‌بی خۆی دانا به‌ (نجم الدین) و شێركۆ به‌ (اسد الدین) و یوسف به‌ (صلاح الدین).

بۆیه‌ له‌و كاته‌ی نورالدین كوڕی عیماد الدین زه‌نگی بووه‌ پادشای دیمه‌شق نجم الدین (ئه‌یوب) به‌رده‌وام له‌ حزمه‌تیدا بوو له‌گه‌ڵ كوڕه‌ لاوه‌كه‌ی صلاح الدین كه‌ هه‌ر له‌و كاته‌وه‌ نیشانه‌ی دڵگه‌شی و چاكێتی پێوه‌ دیاربوو و له‌ بارێكه‌وه‌ بۆ بارێكی باشتر و به‌رزتر سه‌رده‌كه‌وت و پادشا نورالدین نازی پێ ده‌دا و پێشی ده‌خست و ڕێزی به‌رزی لێ ده‌گرت، هه‌ر بۆیه‌ صلاح الدین له‌وه‌وه‌ فێری چاكه‌كردن بوو له‌گه‌ڵ ئیجتیهادكردن له‌كارباری جیهاد و به‌رگری له‌سه‌روه‌ری موسڵمانان. هه‌ر له‌ دیمه‌شق پێگه‌یشت و وانه‌كانی فیقه و فه‌رمووده‌و زانستی خوێند له‌سه‌ر ده‌ستی زانا پایه‌ به‌رزه‌كانی ئه‌وێ و پاشان خوێندنه‌كه‌ی له‌ قودس و میسر ته‌واو كرد.

 ‌

سەڵاحەددینی ئەیوبی ...

له‌ زنجیره‌كانی داهاتوودا به‌پشتیوانی خوا ده‌چینه‌ سه‌ر ژیاننامه‌ی ئه‌م پێشه‌وا كورده‌ موسڵمانه‌ گه‌وره‌یه‌و هه‌روه‌ها هه‌ڵوێسته‌كانی له‌ ژیانیدا و پێویسته‌ ئێمه‌ی نه‌وه‌كانی باوه‌گه‌وره‌ی خۆمان بناسینه‌وه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ زۆر له‌ میلله‌تانی جیهانی ئیسلامی شانازی پێوه‌ ده‌كه‌ن له‌كاتێكدا ئێمه‌ی میلله‌تی كوردی موسڵمانیش هیچی له‌باره‌وه‌ نازانین ته‌نها ناوه‌كه‌ی نه‌بێت، وه‌ وه‌كو وه‌فادارییه‌كیش بۆ یه‌كێك له‌ سه‌ركرده‌كانمان ده‌مانه‌وێت له‌نزیكه‌وه‌ هه‌رشتێك هه‌بێت له‌باره‌ی خۆی و ده‌سه‌ڵاتدارێتی له‌م پێگه‌یه‌دا تۆمار بكه‌ین. هه‌روه‌ها مه‌به‌ستێكی تریشمان هه‌یه‌ ئه‌ویش په‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌و ناحه‌قی و بێ ڕێزییه‌یه‌ ده‌كرێته‌ سه‌ر ئه‌م سه‌ركرده‌ به‌ڕێزه‌مان له‌لایه‌ن دوژمنانی ئیسلام هه‌ر له‌ شیعه‌كانه‌وه‌ تاو ئه‌و كوردانه‌ی خۆیان به‌ موسڵمان نازانن و تانه‌و ته‌شه‌ر له‌ مێژووی ئه‌م كه‌ڵه‌ پیاوه‌ ده‌ده‌ن، بۆیه‌ گومانه‌كانیان ده‌خه‌ینه‌ ڕوو له‌كه‌ڵ په‌رچدانه‌وه‌شمان.. وه‌ زۆربه‌ی بابه‌ته‌كان وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی (صاحب وفیات الاعیان) له‌نوسینی ئه‌حمه‌دی كوڕی خه‌له‌كانی كوردی، وه‌ (سیره‌ صلاح الدین) كه‌ قازی بهاءالدین كوڕی شه‌دداد له‌سه‌ر ژیاننامه‌ی نوسیوێتی و هه‌ر له‌گه‌ڵ صلاح الدین ژیانی به‌سه‌ر بردووه‌، وه‌ هه‌روه‌ها كتێبی (الكامل) له‌ نوسینی (بن الأثیر)، ئه‌مانه‌ و چه‌نده‌ها مێژوونووسی تر باسی سڵاحه‌ددینیان كردووه‌ به‌تێروته‌سه‌لی.