ژیاننامەی مامۆستای شەهید «ناسری سوبحانی»

ناسری سوبحانی رۆژی شەممە ١٤/١٠/١٩٥١ لە ئاوایی «دووریسان»، سەر بەشاری «پاوە»، لە پارێزگای «كرماشان» لە دایك بووە.

لە تەمەنی حەوت ساڵیدا١٩٥٨ لە قوتابخانەی سەرەتایی تازەبنیات­نراوی زێدەكەیدا خرایە بەر خوێندن، پاش ماوەیەك مامۆستاكان زیرەكی و هەڵكەوتوویی ئەو مناڵەیان بۆ دەر‌كەوت و هەر بۆیە خستیانە پۆلی دووەم. شایانی­ باسە كە پێش چوونە قوتابخانە، لای خاڵۆی فێری سەرەتاكانی خوێندن و نوسین ببوو.

زیرەكی و بلیمەتیەكەی لە قۆناغی سەرەتاییدا جێی سەر­سوڕمانی مامۆستاكانی بوو؛ هەر بۆیە كاتێ قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی تەواو كرد، داوایان لە باوكی و خاڵی كرد كە بۆ درێژەدان بە خوێندن بینێرن بۆ شاری كرماشان، بەڵام خۆی بەو پێشنیارە رازی نەبوو.

خویندنی زانستە شەرعیەكان

ناوبراو زۆر حەزی لە خوێندنی زانستە ئایینیەكان بوو، هەر بۆیە لە هاوینی ساڵی ١٩٦٨ و لە تەمەنی حەڤدە ساڵیدا لە خزمەت مامۆستایەكی شاری پاوە كە بە «كاكە مەلا» ناسرابوو، كتێبە سەرەتاییەكانی زمانی عەرەبی خوێند. پاشان، لە ٢٧/٩/١٩٦٨دا، رۆیشتە گوندی «نۆدشە»­ی ناوچەی پاوە و بە كتێبگەلی «شرح عوامل جرجانی»، «الهدایە فی النحو»، «أنموذج» و «شرح السیوطی علی ألفیە إبن مالك» و ... لە خزمەت مامۆستا «مەلا فەتاحی موتڵەق»دا - كە مامۆستایەكی ناوداری ناوچەكە بوو - فێر­بوونی زانستە شەرعیەكان و زمانی عەرەبی دەست پێ­كرد. لەبەر كەم بوونی كتێبە شەرعیەكان و لابردنی ئەركی دابین كردنی كتێب لە سەر­شانی بنەماڵەی، هەر لە سەرەتای فەقێیەتیدا لە «مزگەوتە قووڵە»ی نۆدشە، كتێبەكانی «وضع» و «استعارە»ی لە رووی كتێبی مامۆستاكەیەوە نووسیەوە.

هەر لەو كاتەوە لە ناو فەقێ و مامۆستاكاندا بە زیرەكی و بلیمەتی ناوبانگی دەركرد. مامۆستا «عەبدولفەتاحی موحەمەدی موتڵەق» وامان بۆ دەگێڕێتەوە:

''لە ماوەی دوو مانگدا كتێبی «شرح السیوطی علی ألفیە إبن مالك» بە مەتن و شەرحەكەیەوە تەواو كرد، لە كاتێكدا هەندێ فەقێ بە دوو ساڵ ئەو كتێبە تەواو ناكەن.''

هاوڕی فەقێكانی ئەوكاتەشی لە بارەی ماندوویی نەناس بوونیەوە دەڵێن:

«مامۆستا ناسر لە حوجرەدا پێخەفی نووستنی نەئەكردەوە، هەمیشە دوای ئێمەئەخەوت و پێش ئێمە هەڵ­‌ئەستا.»

پاش دوو ساڵ خوێندن، بە پێشنیاری مامۆستا مەلا فەتاح گەڕایەوە بۆ شاری پاوە و لە خزمەت مامۆستا «مەلا موحەمەد زاهیدی زیایی»دا كتێبگەلی «مغني اللبیب» و «مطوّل» و «تفسیر البیضاوي» و بەشێك لە «تحفە المحتاج في شرح منهاج الطالبین» و ...ی خوێند.

لە كۆتایی ساڵی ١٩٧٣دا بە نیازی درێژەدان بە خوێندن و سوود وەرگرتن لە حزووری زاناكانی دیكەی كوردستان، سەردانی ناوچەی «پیرانشار» لە پارێزگای ئازەربایجانی رۆژئاوای كرد و لە حوجرەی گوندی «شێلم­جاڕان»، لە خزمەت مامۆستا «مەلا موحەمەدی بو‌داقی»دا، ماوەی ساڵێك مایەوە ­و دەستی كرد بە خوێندنی «گەلەنبەوی بورهان» و «جمع الجوامع». پاشان لە حوجرەی گوندی «كانی سانان»ی سەر بەشاری «مەریوان»، لە خزمەت مامۆستا «مەلا موحەمەد ئە‌مینی عالی كانی سانانی» گیرسایەوە و هەر لەوێ مایەوە تا لە نیوەی یەكەمی ساڵی ١٩٧٤ دا خوێندنی تەواو كرد.

لە ساڵی ١٩٧٥دا لە كۆڕێكدا، بە ئامادە بوونی مامۆستا «مەلا زاهیدی زیایی» و «شێخ عوسمانی نەقشبەندی» و مامۆستا «مەلا موحەمەد ئەمینی عالی كانی سانانی»، لە خانەقای شێخ عوسمانی نەقشبەندی لە «دووڕوە»، ئیجازە‌ی عیلمی پێشنوێژی و فتوادانی وەرگرت؛ پاشان گەڕایەوە بۆ زێدەكەی خۆی (دووریسان) هەتا لە رێگەی پێشنوێژی و تەدریس و رووناك كردنەوەی رای گشتیەوە، زەكاتی زانستەكەی بدات و دوو ساڵ خەریكی تەدریسی زانستە ئایینیەكان و ئامۆژگاری و وتاردان بوو.

شایانی باسە كە مامۆستا‌كانی سەردەمی خویندنی، هەموویان موریدی «شێخ عوسمانی نەقشبەندی» بوون، هەر بۆیە ئەویش رێبازی سۆفیەتی (تصوُّف)ی گرتە بەر و شەوو رۆژ خەریكی پاڵفتەكردنی دەروونی خۆی بوو. بەڵام پاش تەواوكردنی خوێندن، كتێبی «المصطلحات الأربعة فی القران»ی «ئیمام ئەبولئەعلای مەودوودی»، زۆر سەر‌نجی راكێشا و دواتر توێژینەوەی وردی قورئان، ئاڵ­وگۆڕێكی تەواوی لە بیروبۆچوونیدا بەدی هێنا و بە تەواوی دەستی لەو سۆفێتیە رۆتینی و مەشهوورەی ناو خەڵك كێشایەوە و بە شێوازێكی قورئانی تەزكیە و پەروەردەكردنی خۆی دەست پێ­كرد.

بەهۆی وتارە دڵگیر و وانە قورئانیەكانیەوە ناوبانگی خوێندەواری و زیرەكی بە ناوچەكەدا بڵاوبوویەوە و خەڵكێكی زۆری -بەتایبەت توێژی لاوان - لە شاری كرماشان و پاوە و شارۆچكەكانی دەوروبەر‌یەوە بەرەو گوندی دووریسان راكێشا. ناوبراو لە وتارەكانیدا شێوازی باوی وتاردانی ئایینی وەلا نا و هەندێ بابەتی زیندووی دەورووژاند و ئاماژەی بە رەهەندە قووڵ و حیكمەتە شاراوەكانی شەریعەت و لایەنەكانی یەكتاپەرستی لە روانگەی قورئانەوە دەكرد، كە هەموو ئەو بابەتانەش تازەگەرییەكیان لە بواری فیكری ئیسلامیدا، لە ناو خەڵكیدا رەواج‌دەدا، رەخنەگرتن لە سیاسەتی ستەمكارانەی شای ئێرانیش یەكێك لە تایبەتمەندیەكانی وتارەكانی بوو.

سەرەڕای ئەو رۆشنگەریانەش خوێندنگایەكی بۆ زانستە ئایینیەكان بنیات نا و دەستی كرد بە فێركاری زمانی عەرەبی و پەروەردەكردنی ئایینی فەقێكان. هەروەەا لە شاری پاوە و بە یارمەتی هاوبیرانی، «مەدرەسەی قورئان»ی دامەزراند. مامۆستا هەر لە قۆناغی فەقێیەتیدا خەسارناسی حوجرەكانی كردبوو و لە نزیكەوە ئاگای لە گیر و گرفتەكانی بوو، هەر بۆیە بۆ بەهێز كردن و بردنەسەری ئاستی زانستی و پەروەردەی ئایینی فەقێكان، ئاڵوگۆڕێكی سەرەكی لە وانە ئایینیەكان و پەیوەندی قوتابیەكان لەگەڵ یەك و لەگەڵ مامۆستا‌كانیاندا بەدی ەێنا.

وتارەكانی ببوە مایەی ناڕەزایی و دڵگرانی بەرپرسانی رژێمی شا، هەر بۆیە دەزگای ئاسایش (ساواك) سیخوڕی نهێنی بۆ تۆماركردنی وتارەكانی دیاری كردبوو. لە ئاكامدا بەرپرسانی دەزگای ساواك بە شێوەیەكی فەرمی داوایان لە باوك و كەس­و­كاری كرد كە نەهێڵن لەو جۆرە وتارانە بدات و داوای لێ­بكەن كە وەك وتاردەرانی­ تر دۆعاكردن بۆ «شا»ی ئێرانی لە بیر نەچێت، دیارە هەموو ئەم هەوڵانە بێ­سوود بوون، چونكە ئەو بڕیاری بە خۆی دابوو كە تەنیا راستیەكان بڵێت و دۆعا كردن بۆ «شا» و رژێمە ستەمكارەكەیی بە رەوا نەدەزانی؛ هەر بۆیە لە ئاكامدا دەسەڵاتداران بڕیاریان ­دا بینێرنە سەربازی، لە كاتێكدا لەو سەردەمەدا مامۆستا و كەسێتیە ئایینیەكان سەربازییان پێ نەدەكرا.

قۆناخی سەربازی:

لەساڵی ١٩٧٦دا، بۆ تێپەڕاندنی خولی مەشق كردن برا بۆ ناوچەی «رینە ئامول» لە نزیكی داوێنی چیای «دەماوەند»دا و پاش ماوەیەك گوێزرایەوە بۆ «بەندەری شا» (بەندەری ئیمام خومەینی ئێستا). پاش سێ مانگ لەوێشەوە گوێزرایەوە بۆ شاری «سنە»­ و لەوێ بە رەوشتی بەرز و جوانی خۆی، سەرنجی هەمووانی راكێشا و هەر بۆیە فەرماندەی كەرتەكەی رێگەی پێ ­دا كە نوێژەكانی لە مزگەوتێكی شاردا بە جەماعەت بخوێنێت، لەم رۆژانەشدا ساتێك دەستی لە خوێندنەوە و لێكۆڵینەوە هەڵنەگرت و بەردەوام ئاستی زانیاری خۆی ئەبردە سەرەوە. تەنانەت لە رۆژانی مۆڵەت پێ­درانیشدا هەر خەریكی موتاڵا و لێكۆڵینەوە بوو، بە شێوەیێك كە بە پێی گێڕانەوەی خەڵكی دووریسان چەندین جار كە بۆ نوێژی بەیانی چوونەتە مزگەوت بینیویانە كە بە دانیشتنەوە و بە دەم خوێندنەوەی قورئان یا كتێبێكی­ ترەوە خەو بردوویەتیەوە.

لە ساڵی ١٩٧٨دا، پاش تەواو كردنی سەربازی، گەڕایەوە زێدەكەی خۆی و دەستی كردەوە بە وانەوتنەوە ­و وتاردان. هەر لەو رۆژانەشدا لە ئاوایی «خانەگا»ی سەر بە شاری پاوە زنجیرە وانەیەكی ئایینی ئەوتەوە كە پێشوازی گەرمی دانیشتوانی شار و لادێكانی دەوروبەری بەدواوە بوو، وتار و هەڵوێستە رەخنەئامێزەكانی لە بەرامبەر سیاسەتەكانی «شا»وە بووە هۆی نارەزایی و هەڕەشەی دەزگای «ساواك» و چەندین جار هەوڵی گرتنیان ­دا، بەڵام كاردانەوەی خەڵكی تاكە رێگریان بوو.

لە تەمەنی ٢٧­ ساڵیدا لەگەڵ ئافرەتێكی پارێزگار و رەوشت بەرزی دووریسانیدا كە ناوی خانمی «جەیرانی عەلیمورادی» بوو، پەیمانی هاوسەری ‌بەست كە بەرهەمی ئەو ژیانە هاوبەشە چوار كچە.

مامۆستا ناسری سوبحانی و بێداری ئیسلامی:

تیشكە رووناكەكانی خۆری بێداری ئیسلامی لە حەفتاكانی زایینیدا ئێرانیشی گرتەوە و كوردستانی ئێرانیش، بە تایبەت شار و ناوچە هاوسنوورەكانی كوردستانی عێراق، بە هۆی گەڕانەوەی كۆمەڵێك قوتابی ئایینی، كە بۆ خوێندن روویان لە كوردستانی عێراق كردبوو، كەوتە ژێر كاریگەری قووڵی شەپۆلی بێداری ئیسلامی بە تایبەت بیروبۆچوونی كۆمەڵی «برایانی موسوڵمان»ەوە. مامۆستا هەمیشە لەم بارەوە دەیوت:

«خوێندنەوەی هەندێك نوسراو و بەرهەمی بیر و بۆچوونی نوسەرە هاوچەرخەكانی دونیای ئیسلام، ئاڵوگۆڕێكی لە بۆچوون و بیركردنەوەی مندا بەدی هێنا و هەر بۆیە رچە و رێبازێكی تازەم گرتە بەر , پاشتریش كە چەند كەسێتی باڵای سەر بە رەوتی بێداری ئیسلامیم ناسی، دڵنیاییم لە راست بوونی ئەو رێبازە زیاتر بوو.» لە راستیدا مامۆستا پێش چاوپێكەوتنی كەسێتیەكانی سەر بە ڕەوتی «ئیخوان» و تەنیا لە رێگەی خوێندنەوەوە رێبازی «ئیخوان»ی هەڵبژاردبوو.

لە وەڵامی برادەران و هاوەڵانیدا كە دەیان پرسی: «چ كتێبگەلێك زۆرترین كاریگەریان لە سەر بیروبۆچونتان داناوە؟» دەیوت: «لە بواری تێگەیشتنی قورئاندا، كتێبی «مفردات ألفاظ القرأن»ی راغیبی ئەسفەهانی و لە بواری بانگەواز­دا كتێبی «أصول الدعوة»ی دوكتۆر عەبدولكەریم زەیدان و لە بواری بیروباوەڕیشدا كتێبی «المصطلحات الآربعة فی القرأ‌ن»ی ئەبولئەعلای مەودوودی زۆر كاریان تێ­‌كردم، دواتریش تەفسیری «فی ظلال القرأن»ی سەیید قوتب و «مجموعة الرسائل»ی ئیمام حەسەن ئەلبەننا بەتەواوی دڵنیایان كردم كە ئەم رەوت و رێبازە لە دەقی قورئان و چەمكە قورئانیەكانیەوە نزیكە و گەیشتمە ئەو متمانەیە كە ئەم قوتابخانە فیكریە توانای گێڕانەوەی شانازی و سەروەری و دەسەڵاتی لە دەست چووی ئوممەتی ئیسلامی هەیە، هەر بۆیە پێش دیداری كەسێتیەكانی سەر بە هزری جیهانی «برایانی موسوڵمان» پەیمانم بە خۆم­­دابوو كە لەم رێبازەدا هەنگاو هەڵگرم.»

ناوبراو، كە یەكێك لە بنیاتنەرانی كۆمەڵی ئیخوان (دەعوەت و ئیسڵاح)ی ئێران بوو، كەسێتیەكی زانا و رەوشت بەرز بوو كە لە رەوتی دامەزران و بەرفراوان بوونی ئەم كۆمەڵە و هاتنە ئارا و رەگوریشە داكوتانی روانگەی یەكتاپەرستانە و خستنە بەرچاوی شێوازی بەندایەتی خوای گەورەدا گەورەترین رۆڵی گێڕا.

كورتەیەك لە چالاكیە سیاسی و ئایینی و كۆمەڵایەتیە‌كانی:

 لە ساڵانی پێش شۆڕشەوە تا كاتی

گیران و شەهیدبوونی:

* دامەزراندن‌و دانانی پرۆگرامی «مەدرەسەی قورئانی پاوە» بە هاوكاری مامۆستایانی نوێخوازی ناوچەكە، لە ساڵی ١٩٧٨دا.

* بەرپاكردنی یەكەم ئاگری خەباتی شۆڕشی ئیسلامی لە دژی رژیمی ستەمكاری «شا»، لە ئاهەنگێكی مەولوودیدا، كە لە رۆژی ١٩/٣/١٩٧٨دا، لە لایەن مامۆستایانی «مەدرەسەی قوڕئانی پاوە»وە لە ئاوایی دوریسان بەڕیوە چوو. ناوبراو لەم ئاهەنگەدا وتارێكی خوێندەوە. ئەم ئاهەنگە لە «نۆریاو»یش، كە سەر بە شاری پاوەیە، دووبارە كرایەوە.

* لەرۆژی ٦/١٠/١٩٧٨دا، بە بڕیاری مامۆستا و هاوەڵانی لە «مەدرەسەی قورئانی پاوە» یەكەمین رێپێوانی بەربڵاوی سیاسی – كۆمەڵایەتی دژی رژیمی «شا» بەڕێوە چوو كە تیایدا دروشمگەلێك درا لە پێناو ئازادی­خوازی، چارەسەر كردنی كێشەی بێكاری، دابین­كردنی مافی كرێكاران، پشتگیری لە رێپێوانی خەڵكی كرماشان و بنەبڕ­كردنی زوڵم و ستەم لە ناوچەكەدا.

* پێشكەش كردنی وتارێك لە كۆبوونەوەیەكی گەورەدا كە لە 5٢٧/١٠/١٩٧٨ لە مزگەوتی گەورەی شاری پاوە بەڕێوە چوو كە تیایدا داوای لە هەموو رێكخراو و لایەنەكان كرد هەتا لە پێناو پوچەڵ­كردنەوەی پیلانی دژایەتی خستنە نێوان «جاف» و «گۆران» لە ناوچەكەدا، كە لە رژێمی «شا»وە سەرچاوەی دەگرت، یەكێتی و برایەتی خۆیان بپارێزن و پابەندبن بە چەمكە ئیسلامیەكانەوە. هەر لەو وتارەدا و لەگەڵ جەخت­كردن لە سەر ناڕەزایەتی و چاونەترسی و بێ­پەروایی لە دەربڕینی حەقدا، رەخنەی لە رۆڵی كاپیتالیسم و سەرمایەداری و سیستمی ئابووری كۆمۆنیستی لە تێكدانی ئابووری جیهان گرت و لە بەرامبەردا پشتیوانی خۆی بۆ سیستمی ئیسلامی لە بەڕێوەبردنی كاروباری كۆمەڵگا دەربڕی.

پاش ئەم كۆبوونەوەیە رێپێوانێك و دواتر مان­گرتنێك لە بەرزاییەكانی شاری پاوەدا لە دژی هەڵوێستی توندی هێزەكانی «ساواك» و «ژاندارمری» لە بەرامبەر وتاردەران و بێ­حورمەتی كردنیان بە پێشگای قورئان و مزگەوت بەڕێوە چوو كە دانیشتوانی دیكەی شاری پاوەش پشتیوانیان لێ­كرد.

* بە هۆی چالاكیە بەردەوام و هەمەلایەنەكانی لە دژی رژێمی «شا»، لە ١٠/١٢/١٩٧٨دا هێزەكانی ساواك لە هەوڵێكدا بۆ گرتنی هەڵیان­كوتایە سەر ماڵەكەی بەڵام مامۆستایان دەست نەكەوت و پیلانەكەیان پووچەڵ بوویەوە.

* پاش سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لە رێبەندانی ساڵی ١٩٧٩ دا لە گەڵ هاوەڵانی لە «مەدرەسەی قورئانی پاوە» لە ٦/٣/١٩٧٩ دا رێكخراوێكی سیاسیان لە ژێر ناوی «كۆمەڵەی لایەنگرانی حكوومەتی قورئان» بنیات نا و پێڕەو و پرۆگرامی خۆیان راگەیاند. لە دەقی ئەم پێڕەوەوە وا دەردەكەوێت كە جۆرێك دوودڵی و گومان لە ناو شۆڕشگێڕانی ناوچەكەدا سەبارەت بە رێبەرانی شۆڕش سەری هەڵدابوو. لە ماوەیەكی كورتدا نزیكەی ٨٠٠كەس بوونە ئەندامی ئەم رێكخراوەیە.

* سەرەڕای دوودڵی زۆر لە هەڵسوكەوتی رێبەرانی شۆڕش، خۆی و هاوبیرانی، لە بەر هەست­كردن بە بەرپرسیاری سەبارەت بە پاشەرۆژی ئێران و جۆری حكوومەتەكەی، لە راپرسی ١/٤/١٩٧٩ دا دەنگیان بە «كۆماری ئیسلامی»دا و خەڵكیشیان بۆ ئەم كارە هان ­دا.

* لە ١٢/٦/١٩٧٩ دا كۆنگرەی «ئۆتۆنۆمی كوردستان» لە ژێر چاو‌دێری كاك «ئەحمەدی موفتی­زادە» و بە بەشداربوونی سەدان كەسێتی سیاسی، زانستی و ئایینی و نوێنەرانی هەندێك لە حیزبە كوردیەكان لە شاری سنە، بۆ ماوەی سێ رۆژ بەڕێوە چوو. مامۆستا ناسری سوبحانیش یەكێك لەو كەسێتیانە بوو كە لەم كۆنگرەیەدا بەشدار بوو و لە وتارەكەی خۆیدا بابەتی «نەتەوەخوازی» لە روانگەی ئیسلامەوە لە بیست خاڵدا روون كردەوە و داوای ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان كرد؛ كە ئەم هەڵوێستە لە لایەن بەشدارانی كۆنگرەكەوە پشتیوانی لێ كرا. لە كۆتایی كۆنگرەكەدا ئامادەبووان لە پانزدە خاڵدا داخوازیەكانی خۆیان خستە بەر دەم رێبەرانی شۆڕش، بەڵام بەداخەوە ئەم داواكاریانەش وەك دەیان ئاگاداری و بەیاننامەی­تر ئاوڕی لێ نەدرایەوە و بێ­وەڵام مانەوە.

* لە درێژەی دەربڕینی ناڕەزایەتی لە بەرامبەر هەڵسوكەوتی رێبەرانی شۆڕش و نوێنەرەكانیان لە ناوچە كوردنشین و سوننیەكاندا، مامۆستا و هاوەڵانی لە «مەدرەسەی قورئانی پاوە» و «كۆمیتەی شۆڕش»دا خۆپیشاندانێكی جەماوەرییان لە شاری پاوە رێ­خست و لە یادداشتێكدا داواكاریەكانی خۆیان ئاراستەی رێبەرانی دەوڵەتی كاتی كرد و ئەم یادداشتەش هەر وەك هەڵوێستە مەدەنیەكانی دیكەی ئەهلی سوننەت و میللەتی كورد خرایە پشت گوێ.

* لە ٢٩/٥/١٩٧٩دا بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین سەبارەت بە ستەمە میللی و مەزهەبیەكانی دەوڵەتی ئەو كاتەی ئێران، مامۆستا لە شاری «قوم» چاوی كەوت بە رێبەری شۆڕش و بە ناوی وەفدی هاوڕێیەوە ناڕازی بوونی خۆی لە بارودۆخەكە خستە ڕوو و دیاری­كردنی مەزهەبی فەرمی(رەسمی) بۆ وڵاتی، بە سەرەتای پێشێل­كردنی ئامانجەكانی شۆڕش و هۆكاری هاتنە ئارای كێشەی مەزهەبی و پشت­گوێ­خستنی مەزهەبی ئەهلی سوننەت لە قەڵەم­ دا. لە وەڵامی ئەم ناڕەزایەتیانەدا رێبەری شۆڕش لە وتەیەكی كورتدا جەختی لە سەر پشتیوانی­كردن لەشۆڕش و حكوومەتی نوێی ئێران و هۆشیاربوون لە بەرامبەر پیلانەكانی دوژمنان كردەوە و وەفدەكەی دڵنیا كردەوە كە لەم بارەوە هیچ مەترسیەكیان نەبێت، چونكە هیچ مەزهەبێك بەسەر مەزهە‌بێكی‌تر‌دا زاڵ نابێت.

* ماوەیەك پاش ئەم دیدارە ئەم دوودڵیە لە دڵی مامۆستادا رەگی داكوتا كە رێبەرانی شۆرش هیچ خواست و ویستێكیان بۆ چارەسەر كردنی گیر و گرفتە دەستنیشان كراوەكان نیە و هەر بۆیەش بە مەبەستی رووناك­كردنەوەی رای گشتی چەند چالاكیەكی ئەنجام­ دا؛ بۆ نموونە بابەتێكی بە ناوی «رەخنەیەك لە رەشنووسی یاسای بنەڕەتی» لە ژمارەی ١٠٧٥٩٥ی رۆژنامەی «كەیهان»ی رۆژی یەك‌شەممەی ٨/٧/١٩٧٩ دا نووسی كە تیایدا رەخنەی لە ٣٢ خاڵی یاسای بنەڕەتی گرتبوو. هەر لەم پەیوەندیەدا لە «حوسەینیەی ئیرشاد»ی تاران و بە ئامادەبوونی كۆمەڵێك خاوەنبیر لە وتارێكی تێر و تەسەلدا بۆچوونەكانی خۆی سەبارەت بە چاك­كردنی بابەتگەلێك لە یاسای بنەڕەتی خستە روو.

* لە ٩/٨/١٩٧٩دا بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین دژی كەمتەرخەمی لێپرسراوان لە دابین­كردنی ئاسایشی شاری پاوە و دەوروبەریدا لەگەڵ چەند كەس لە كەسێتیەكان و ەاوبیرەكانیدا لە فەرمانداری ئەو شارەدا مانیان گرت؛ بەڵام بەداخەوە ئەم جارەش هەر وەكو جاران ناڕەزاییەكان گوێی بۆ شل نەكرا و لە بیست و دووەمی هەمان مانگدا شاری پاوە كەوتە بەر پەلاماری خوێناوی رێكخراوە چەكدارەكان و چەندین كوژراوی لێ­كەوتەوە.

* سێ مانگ پاش كارەساتەكەی شاری پاوە، لەگەڵ چەند كەس لە هاوبیرانی، بۆ دوایین جار لە كرماشان و قوم و تاران چاویان كەوت بە رێبەرانی شۆڕش و ناڕەزایەتی خۆیان لە بارودۆخەكە دەربڕی، بەڵام هەر وەك جارەكانی­تر وەڵامێكی شیاویان نەدرایەوە و هیوابڕاو بوون؛ هەر­ بۆیە ئەم جارە ئیتر بە شێوەیەكی ئاشكرا هیوابڕاوبوونی خۆی لە رێبەرانی شۆڕش ئاشكرا كرد، چونكە لەو راستییە دڵنیا بوو كە رێبەران پابەند نین بەو بەڵین و پەیمانانەی كە دەربارەی مەسەلەی كورد و مەزهەبی ئەهلی سوننەتەوە داویانە.

* لە ١٤/١٢/١٩٧٩دا لە بەر پێداگری چەند كەسێتیەكی ناوداری ناوچەكە لەگەڵ «وەفدی نیاز پاكی» (هیأ‌ت حسن نیت)دا دیدارێكی كرد و جارێكی­ تر ناڕەزایەتی خۆی لە پێشێل­كرانی مافگەلی ئەهلی سوننەت و میللەتی كورد لە لایەن دەوڵەتی ئەو كاتەوە دەربڕی.

* هەر چەندە ڕێبەرانی ئەهلی سوننەت لە هەموو ئێراندا ناڕازی بوون لە خاڵی ژمارە دوانزەی رەشنووسی یاسای بنەڕەتی كە تیایدا ئاماژە كرابوو بە فەرمی(رەسمی) بوونی مەزهەبی جەعفەری دوانزە ئیمامی و نەگۆڕبوونی ئەو خاڵە بۆ هەمیشە، بەڵام بە داخەوە ئەم خاڵە دەسكاری نەكرا؛ هەر بۆیە مامۆستا و ژمارەیەكی زۆر لە هاوەڵانی بۆ هەمیشە ماڵئاواییان لە گۆڕەپانی شۆڕش كرد و دەستیان لە هاوكاری و وتووێژ لەگەڵ رێبەرانی دەوڵەتی ئەو كاتەی ئێران كێشایەوە و ئیتر بە تەواوی كاتی خۆ­ی بۆ لێكۆڵینەوە قورئانیەكان و بانگەواز و پەروەردەكردنی لاوان و راست­كردنەوەی بۆچوونە هەڵەكان و روون­كردنەوەی راستیەكان تەرخان كرد.

* لە ١/٤/١٩٨١ دا، یەكەمین كۆنگرەی شووڕای ناوەندی سوننەت ناسراو بە «شەمس» بە ئامادەبوونی زانایان و كەسێتیە ناودارەكانی ئەهلی سوننەتی سەرتاسەری ئێران لە تاران بەڕێوە چوو. ناوبراو لە وتارێكدا بنەماكانی یەكتاپەر‌ستی و لێپرسراوێتی بەندایەتی روون­كردەوە و ئەركی زانایان و بیرمەندانی خستە بەر باس و لێكۆڵینەوە. ئەم كۆنگرە دەرفەتێك بوو بۆ ئاشنابوون و راگۆڕینەوەی مامۆستا لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر كەسێتی و زانای ناوداری ئەهلی سوننەتی ناوچە جیاوازەكانی ئێران. لە دوایین رۆژی كۆنگرەكەدا، هەڵبژاردنێك بۆ دیاری­كردنی نوێنەرانی شار و ناوچەكان بەڕێوەچوو كە ناوبراو بە نوێنەری شاری كرماشان و هەروهەا جێگری سەرۆكی كۆنگرەی «شەمس» هەڵبژێردرا. هەروەەا بڕیار ‌درا كە نوێنەرە هەڵبژێردراوەكان ئەركی هۆشیاركردنەوەی جەماوەر بگرنە ئەستۆ و بە نووسین و بەیاننامە و شێوازە یاساییەكانی­ تر لێپرسراوانی حكوومەت لە كێشە و ناتەواوی و نارەزایەتییەكان ئاگادار بكەنەوە. هەروەها داواكردنی مۆڵەتی بنیاتنانی مزگەوتی ئەهلی سوننەت لە تاران یەكێك لە بڕیارەكانی ئەو كۆنگرە بوو كە دواتر دەوڵەتی ئەو كاتە لە دژی داواكە وەستا.

* پاش یەكەمین كۆنگرەی شوورای «شەمس» بارودۆخی ئەمنی مامۆستا و زۆربەی كەسێتیە ناودارەكانی ئەەلی سوننەت ئاڵۆز بوو و پیلانی بردنە ژێر پرسیاری ئەو كەسێتیانە ­و بەكار­هێنانی تۆمەت و ناووناتۆرەی جۆراوجۆر لە دژیان -وەك ناوبردنی كۆنگرەی شوورای «شەمس» بە كۆنفرانسی «تائیف» و تۆمەتی دووبەرەكی دروس كردن و تەنانەت تۆمەتی هەوڵ­دان بۆ رووخاندنی شۆڕش - كرایە پاساوێك بۆ گرتن و خستنە زیندان و دوورخستنەوەی كەسێتیە ناودارەكانی ئەەلی سوننەت؛ هەر بۆیە مامۆستا پاش بەشداری كردن لە كۆنگرەی دووەمی شوورای «شەمس» ناچار بوو شاری پاوە بە جێ بێڵێ و لەگەڵ خێزانەكەیدا روو بكاتە شاری مەریوان.

* چالاكی ئایینی و بانگەوازكردنی مامۆستا لە شاری مەریوانیشدا بەردەوام بوو و لە هەمان كاتدا پەیوەندیەكی بەردەوامی لەگەڵ شارەكانی ­تردا هەبوو، بەتایبەت شارگەلی پاوە و سنە و كرماشان. پاش چەند مانگ نیشتەجێ بوون لە مەریوان لەبەر مەترسی ئاشكرابوونی پەناگەكەی و بە داخوازی یەكێك لە ئەندامانی بەناوبانگی «مەكتەبی قورئان» رووی لە شاری سنە كرد، هەتا وانەگەلێكی پەروەردەیی بە قوتابیان و هاوەڵانی كاك «ئەحمەدی موفتی زادە»، كە لەو كاتەدا لە زیندانا بەندكرابوو، بڵێتەوە.

* لە ماوەی نیشتەجێ بوونی هەشت مانگەیدا لە شاری سنە، لە رێگەی وانە پەروەردەییەكانیەوە، درێژەی بە چالاكی ئایینی خۆی­ دا، كە بەرهەمەكەی تۆماركردنی دەیان كاسێت لە بواری راڤەكردنی قورئانی پیرۆز و بابەتگەلی دیكەی ئایینی بوو لە لایەنی قوتابیەكانیەوە.

* لە ڕێكەوتی ٢٠/٦/١٩٨١ دا بۆ سازكردنی پەیوەندی لەگەڵ زانایانی موسوڵمانی دەرەوەی ئێران و ئاشكرا كردنی بارودۆخی ئەهلی سوننەت و میللەتی كورد و روون­كردنەوەی بارودۆخی كاك «ئەحمەدی موفتی زادە» و قوتابیەكانی لە زینداندا و هەروهەا خۆ پەنادانی باشتر لە بەدواداگەڕان و ئەگەری دەستبەسەركران لە لایەن لێپرسراوانی تایبەتەوە، سەفەرێكی بەرەو وڵاتی «پاكستان» كرد كە یەك ساڵی خایاند و لەم ماوەیەدا سەرەڕای دیدار لەگەڵ كەسێتیە ناودارەكانی جیهانی ئیسلام، لە كۆنفرانسی رێبەرانی حیزب و لایەنە ئیسلامیەكاندا بەشداری كرد.

* پاش گەڕانەوەی لە پاكستان، و نیشتەجێ بوونی لە سنەدا بۆ ماوەی دوو ساڵ و نیو؛ لە بەر چەند هۆی وەك بارودۆخی ئەمنی، بەرەو شاری كرماشان كەوتە ­ڕێ و لە گەڕەكی «حیكمەت­ئاوا»دا نیشتەجێ بوو. لەوێش سەرەڕای وتنەوەی وانە پەروەردەییەكان، بەشێك لە كاتی خۆی بۆ نووسین و لێكۆڵینەوە تەرخان كرد. زۆربەی بەرهەمە نوسراوەكانی بۆ ئەم ماوەیە ١٩٨٧ تا ١٩٨٩ دەگەڕێتەوە؛ وەك بەرهەمگەلی:

 ١-«الإمامة و الولایة» بە دوو زمانی عەرەبی و فارسی؛

 ٢- «مجموعة فتاوی»؛

٣- راڤەكردنی هەندێك سوورەتی قورئان بە زمانی فارسی كە ئەم بابەتانەی لە خۆ دەگرت: هۆی هاتنەخوارەوە، تەوەری سوورەتەكان، دیار­ی­كردنی بڕگەگەلی ئایەتەكان و پەیوەندیان بە سوورەتی پێشتر و دواتر و هەروەەا بە سوورەتی «فاتیحە»وە؛ كە بە هۆی شەهیدبوونەوە هەمو سوورەتەكانی قورئانی تەواو نەكرد؛

 ٤- «مذكّرة في علوم الحدیث» كە بریتیە لە نامیلكەیەكی زانستی كە ناردی بۆ «مجمع السنة النبویة» بە سەرۆكایەتی دوكتۆر یوسف قەرەزاوی؛

٥-«تلخیص التهذیب» كە كورت­ كراوەی « تهذیب مدارج السالكین»ە؛

 ٦- كورت­كردنەوەی كتێبی «الإعتصام»ی ئیمام «شاطبی».

* پاش بۆمبارانی كیمیایی شاری «هەڵەبجە»، بابەتێكی درێژی بە زمانی عەرەبی لە ژێر ناونیشانی «رسالة أ‌لام من أرض بلایا» (دەردنامەیەك لە وڵاتی بەڵاكانەوە) ئاراستەی پێشگای پێغەمبەران كرد و تیایدا دەرد و ستەم لێكراوی میللەتی كوردی خستە ڕوو.

* پاش چەند مانگ بە نیازی دیداری دۆستان و لەبەر بارودۆخی ئەمنی، لەگەڵ خێزانەكەیدا رووی لە باشووری ئێران كرد و پێنج مانگ لە شاری «بەندەرعەباس» و شارەكانی دەوروبەریدا مایەوە.

* پاش سەفەری باشووری ئێران، دووبارە گەڕایەوە بۆ كرماشان و تا رێكەوتی ٢/٦/١٩٨٩ لەو شارە مایەوە. هەر لەو قۆناخەدا لە كۆڕێكدا بەشداری كرد كە لە وڵاتی توركیا و بە ئامادەبوونی دوكتۆر عەلی قەرەداغی و چەند بیرمەندی دیكە سەبارەت بە ستەم­لێكراوی و داخوازیەكانی میللەتی كورد بەڕێوە چوو. مامۆستا لە وتارەكەی خۆیدا بۆ یەكەم جار بابەتی «فیدڕالیزم»ی بۆ كوردستان خستە بەر باس و هەر لە هەمان كۆڕدا بەشداری لە دامەزراندنی «موئەسیسەی رابیتەی ئیسلامی كورد»دا كرد.

لە گیرانەوە تا شەەیدكران

* لە رێكەوتی ٢/٦/١٩٨٩دا بە نیازی دیدار لەگەڵ هاوەڵان و هاوبیران و خۆپەنادانی دووبارە، لەگەڵ خێزانەكەیدا رووی لە شاری سنە كردەوە، وا بڕیار بوو كە پاش چەند رۆژێك سەفەرێكیش بۆ شاری مەریوان بكات، بەڵام بەداخەوە لە شەوی ٨/٦/١٩٨٩ كاتێك كە لە ماڵی كاك «فارووقی فەرساد» میوان بوو، لە لایەن هێزەكانی ئاسایشەوە دەسگیركرا.

 * هەموو هەوڵەكانی بنەماڵە و خزمان و زانایان و هاوەڵانی بۆ ئازادكردنی بێ­سوود بوو و لە سەرەتای گیرانیەوە تا كاتی شەهید‌كرانی – واتە زیاتر لە نۆ مانگ – تەنانەت یەك­جار رێگەی پێ­نەدرا چاوی بە بنەماڵەكەی بكەوێت.

* لە رێكەوتی ١٥/١/١٩٩٠ لە گرتووخانەی «ئێڤین» (اوین) ی تارانەوە گواستیانەوە بۆ گرتووخانەی شاری سنە و پاش دە رۆژ دووبارە گواستیانەوە بۆ گرتووخانەی «ئیڤین» و دووبارە پاش دە رۆژی ­تر هێنایانەوە بۆ گرتووخانەی شاری سنە و مانگێك لێپرسینەوە و لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كرد. لە ئاكامدا لە رێكەوتی ١٩/٣/١٩٩٠ دا [بە پێی هەندێ سەرچاوە لە ‍٨یان ٩/٣/١٩٩٠ كاتژمێر ١٥:٨ی پاش نیوەڕۆ بە بیانووی گواستنەوە بۆ بەندیخانەی كرماشان دەیبەنە ناو «دادسەرای ئینقیلابی سنە» و پێی­ رادەگەیێنن كە فەرمانی لە سێدارەدانی دەرچووە و ئەگەر تۆبەنامەیەك بنووسێت سزاكەی بۆ سووكتر دەكەن؛ بەڵام سەرەڕای گوشاری لەڕادەبەدەر ئامادە نابێت ئەو داواكاریە پەسەند بكات، پاش هیوابڕاوبوونی لێپرسراوان لە فریودان و هەڕەشە لێكردنی، چاوی دەبەستن و دەیبەن بۆ جێبەجێ­كردنی فەرمانەكە. پاش ئەوەی لەو پەڕی هێمنیدا نوێژی عیشا بەجێ دەەێنێت، داواكەی بۆ بەجێ­هێنانی نوێژی «ئەووابین» پەسەند ناكەن و دەیبەنە سەر سەكۆی لە سێدارەدان، لەوێشدا جارێكی ­تر داوای پەشیمان بوونەوەی لێدەكەن هەتا سزاكەی بۆ سووكتر كەن بەڵام بەم جۆرە وەڵامیان ئەداتەوە:

« ئەگەر بە هیوای ئازادبوون، لە هەڵوێست و بیروباوەڕی خۆم پەشیمان بوومەوە و ئازاد كرام و بەرەو دەرەوەی بەندیخانە هەنگاوم نا، كێ ئەتوانێت دەسەبەری ئەوە بكات كە لە ­بەر­دەم دەرگای گرتووخانەكەدا ئۆتۆمبیلێك لێم نەدات و نەمكوژێت؟ بە بڕوای ئێوە جیاوازی نێوان ئەم دوو مەرگە چیە؟ كەواتە بۆچی بە حەز و تامەزرۆییەوە ئەم شێوە مردنە هەڵنەبژێرم، كە لە راستیدا مردن نیە بەڵكو گیاندانە لە رێگەی خوادا و بەدەست هێنانی بەختیاری هەمیشەییە.»

پاش ئەم قسانە بە دەنگێكی زوڵاڵ شایەتمان بە سەر زاریدا دێت و بەم شێوە مامۆستا «ناسری سوبحانی» لە تەمەنی ٣٨ ساڵیدا شەهید دەكرێت و هێزەكانی حكوومەت بە نهێنی تەرمەكەی لە گۆڕستانێكی شاری «قوروە» بە خاك دەسپێرن و پاش بەدواداچوونێكی زۆر بنەماڵەكەی لە شوێنی ناشتنەكەی ئاگادار دەكەن