هەرێمی كوردستان و ئایندەیەكی نادیار؟

ساڵح ژاژڵه‌یی

لە دەستپێكردنی شۆڕشی ئایلولەوە هەتا ئەم ساتەی ئێستا، هیچ كاتێك كوردی باشور وەكو  ئێستا بێ ئومێد نەبون. وەكو ئێستا ئایندەیان مەترسیدار نەبوە. وەكو ئێستا چارەنوسیان نادیار نەبوە.هیچ  ئاسۆیەكی ڕونیان لەبەردەمدا نەماوە. لەڕاستیدا ئەمە ئاشبەتاڵی ساڵی 2020ی كوردە، بەڵام لە بەرگێكی ترو لە فۆڕمێكی تردا. ئەم ئاشبەتاڵە زۆر مەترسیدارترە لە ئاشبەتاڵی 1975و ئەمەشیان هەر پارتی و بنەماڵەی بارزانی بەسەر كوردیان هێنا .

ئەمەیان ئاشبەتاڵی بێ ئومێدبونە، بێ ئیرادە بون و تەسلیم بونە. ساڵی 1975 ئاشبەتاڵمان كرد، بەڵام شاخەكانمان لە دەست نەدا. ئەمجارەیان پێش ئەوەی ئاشبەتاڵ بكرێت شاخەكانیش ڕادەستی دوژمن كراون .

مەسعود بارزانی نیوەی بادینانی تەسلیم بە توركیا كردوەو ئەوەتا خەریكە زینوی وەرتێش تەسلیم بە توركیا بكات و پەكەكە دەرپەڕێنێت. 6-7 هەزار ئاوارەی سوری چەكدار كردوە بۆ ئاژاوەنانەوە لەناو كوردانی سوریادا. ئاشبەتاڵی سیاسی ئەمجارەمان بە لەدەستدانی سامانی ژێر زەوی نەوەكانی داهاتومان تەواوبو. بەدەستی خۆمان ماڵی خۆمان وێران كرد شاخ و سامانی سەر زەوی و ژێر زەویمان لەدەستدا.

سەركردەكانی كوردی باشور خاوەنی بەرنامەو ستراتیج و ئەجیندای نیشتمانی نەبون. شارەزای  سیاسەت نەبون. بە میزاجی شەخسی و بۆ بەرژەوەندی خۆیان و بنەماڵەو حیزبەكانیان ئیشیان كردوە. خەڵكانی ئەنانی و خۆپەرست بون. گوێیان بۆ كەس نەگرتوە. پارتی بێ ڕەزامەندی  هاوڵاِتیان تاكلایەنە دەستی بە دەرهێنان و فرشتنی نەوت كردو هەرێمی كوردستانی توشی ئیفلاسی سیاسی و دارایی كرد.

مەسعود بارزانی تاكلایەنە بڕیاری ڕیفراندۆمی داو بەوهۆیەوە نیوەی خاكی كوردستانمان لەدەستدا. ئەم كارەساتەی ئێستای بەدوادا هات. گەڕانەوە بۆ بەغداو تەسلیمبونی كورد بەبێ مەرج تەنها لە پێناوی موچەدا، خۆی لەخۆیدا ئاشبەتاڵە. هیچ باسێك لە بەغدا نییە جگە لە باسی موچە. مادەی 140 و كێشەی ناوچە دابڕێنراوەكان كرانە قوربانی هەڵەی ئەم سەركردە تاڵانچیانە.

لە هەموی سەیرتر ئەوەیە وەفدی كوردی لە بەغدایە بە سەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی، بەڵام ئەندازیاری بەتاڵابردنی نەوتی كوردستان، ئەندازیاری ئیفلاسكردن بە هەرێمی كوردستان تا دەگاتە لەدەستدانی قەوارەی هەرێمی كوردستانیش ئاشتی هەورامی لێی بەرپرسیارەو ئەندامی وەفدەكە نییە. ئەمە پرسیارەو وەڵامی دەوێت .

لە ئێستادا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بارودۆخێكی زۆر خراپدایەو هەمو دەرگاكانی بە ڕودا داخراون. ژێرخانی ئابوری هەرێمی كوردستان لە ئاستی سفردایە. لە ساڵی 2020 هیچ موچەیەك نەدراوە. حكومەتی عێراقیش قسەی سوارەو لە مەركەزی قوەتەوە قسە دەكات، چونكە حكومەتی هەرێم پابەندی ڕێكەوتنەكەی نێوانیان نەبوە.

لە ئێستادا حكومەتی هەرێم ڕازییە هەمو دۆسییەی نەوت ڕادەستی بەغدا بكاتەوە لەبەرامبەر ئەوەی بەغدا موچەی فەرمانبەران بدات، بەڵام حكومەتی بەغدا هەر بەڕادەستكردنی نەوت ڕازی نییە بەڵكو داوای داهاتی گومرگ و ناوخۆش دەكات. كەواتە كورد هیچ كارتێكی بەدەستەوە نەماوە جگەلە تەسلیم بون. تەسلیم بونیش بەمانای ئاشبەتاڵی سیاسی.

ئایندەی خەڵكی كوردستان بە كوێ‌ دەگات؟

 هەروەكو لە سەرەوە وتم لە ساڵی 2020 حكومەتی هەرێم موچەی نەداوە. لەوانەیە خەڵك هەرچۆنێك بێت بەرگەی دو مانگ یان سێ مانگی تر بگرن، بەڵام دواجار باری گوزەرانی خەڵك زۆر خراپ دەبێت و شیرازەی پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكانیش لەبەریەك هەڵدەوەشێت. هاوڵاتیان  دەگەڕێنەوە بۆ ساڵانی نەوەدەكانی دوای ڕاپەڕین. بەدوریش نازانرێت دواجار ئەمە سەر نەكێشێت  بۆ ئەنجامدانی ڕاپەڕێنێكی گەورە.

تا ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر ناو بوەو چەترێك بوە بۆ شاردنەوەی كارە قێزەونەكانی دو حیزبی دەسەڵاتدار. لەڕاستیدا دامەزراوەیەكی پۆلیسی تاڵانچی تۆقێنەر بوە نەك حكومەت. ئەم حوكمڕانیەی ئێمە لە بنەڕەتەوە بۆ تاڵانی سامانی ئەم وڵاتە دروست بوەو هەر واش دەرچو.

مام جەلال و مەسعود بارزانی چون بۆلای پۆڵ برێمەر لەجیاتی داوای گەڕانەوەی خاكی كوردستان و كەركوك  بكەن، داوای پارەو پۆستیان كرد. زیاتر لە ملیارێك دۆلاریان وەرگرت و ئێستاش بۆ كەركوك دەگرین .

ئەم دو سەركردە مەزنە تا دروستبونی گۆڕان مانگانە هەر یەكەی 35 ملیۆن دۆلاریان لە بودجەی هەرێم دەبرد بۆخۆیان. ئەم دو بەڕێزە 4 ملیار دۆلاری شیرینی گریبەستە نەوتییەكانیان بە یەك گوژمە بۆخۆیان برد، لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان ئێستاشی پێوەبێت كارەبای نییە .

پاشماوەی ئەنفال ئاوی خواردنەوەیان نییە. بەم پارەیە ژێرخانی ئابوری هەرێمی كوردستانی پێ بنیات دەنرا. بۆ ئاگاداری هەمولایەك پارەی شیرینی هەر ئەوە نەبوە. كەواتە ئومێدێك نییە لەژێر سێبەری حوكمڕانی نەوەی ئەم سەركردانە هیچ پێشكەوتنێك بەدەست بێت جگە لە ماڵوێرانی.

پیرەمێردی نەمریش دەڵێت :

دزو پاسەوان كردەیان یەكخەن - گاجوت بە كونەبانا سەردەخەن

هەرگیز بە لیژنە ناكرێ‌ چاكسازی - چۆن شەریكە دز دەكرێ‌ بە قازی

ئەركی هاوڵاتیان لەم قۆناغەدا چییە؟

دۆخەكە زۆر مەترسیدارە. پارتی دەستی گرتوە بەسەر هەمو جومگەكانی دەسەڵاتدا. ئیفلاسی بە هەرێمی كوردستان كردوە. سامانی ئەم وڵاتەی تاڵان كردوە. دۆسیەی نەوت لە خۆیان زیاتر كەسی تر ئاگای لە هیچ نییە. پەڕلەمانی بێ دەسەڵات كردوە. لەئێستادا حكومەتێكی پۆلیسی تاڵانچی تۆقێنەر حوكمی هەرێمی كوردستان دەكات و سەرۆكەكەی وەكو قوتابیانی پۆلی یەكی سەرەتایی سەیری وەزیرەكان دەكات. هیچ وەزیرێك ناتوانێت بڵێ بەرنامەم ئەمەیەو دەمەوێت ئەوە بكەم. بەڵكو دەڵێت: داوام كردوە ئەوە بكرێت. واتە بڕیار لای وەزیر نییە. یەكێتی بەقەدەر پارتی تاوانبارە. ئەگەر شەریك نییە لە گەنەڵیەكان بۆچی بۆتە پشتیوانی ئەم حكومەتە پۆلیسییە.

لێرە بەدواوە گاڵتە بە خۆكردنە كارمەندانی تەندروستی و مامۆستایان و كەمئەندامان و فەرمانبەران و موچەخۆرەكانی تر جیابەجیا مان بگرن و خۆپیشاندان بكەن.

حكومەت حساب بۆ ئەو جۆرە خۆپیشاندانانە ناكات چونكە پێشتر خەڵكی تاقیكردۆتەوە. كاتی ئەوەیە  هەمو چین و توێژەكان بەیەكەوە دەستبكەن بە خۆپیشاندان و داواكاریان هەبێت. نابێ چیتر ئەم بارودۆخە قبوڵ بكرێت.

لەڕاستیدا بونی حكومەتێكی ئاوا ماڵوێرانكەر مانایەكی بۆ مانەوە نەماوە. پەڕلەمانێكی بێدەسەڵات  نەبونی باشترە. دەزگای سەرۆكایەتی هەرێم هەر لەبنەڕەتەوە زیادەیە. ئەم  سێ دامەزراوەیەو بارەگای بارزانیش خەرجییەكی زۆریان هەیەو بونەتە بارێكی قورس بەسەر قوتی هاوڵاتیانەوە .

كاتی ئەوەیە هێزی پێشمەرگە بێنە سەرخەت و داوابكەن لیستی ناوەكانیان پاكبكرێتەوە لە ناوی  بندیوارو ئەندامانی حزبی پارتی. با هیچی تر پێیان نەڵێن میلیشیای حیزبی.

كاتی خۆی حكومەتی بەغدا ڕازی بو ناوی 70 هەزار پێشمەرگە بخاتە سەر وەزارەتی بەرگری و هەمو موچەو پێداویستیان بۆ دابین بكات. ئێستاش و ئەو كاتەش 70 هەزار پێشمەرگەی ڕاستەقینەمان نەبوە. ئەگەر ئەوە قبوڵ بكرایە، موچەكانیشیان زیاترو مسوەگەرتر دەبو. بەڵام پارتی بۆ شاردنەوەی ناوی بندیوارەكانی لەناو لیستی پێشمەرگەدا، ئەوەی قبوڵ نەكردو ئەو زیانەشی بە پێشمەرگە گەیاند. هەتا ئێستاش لیستی ناوەكانی هێزەكانی 80 ی نەداوە بە وەزارەتی پێشمەرگە لە پێناوی شاردنەوەی ڕاستییەكان.

كاتی ئەوەیە هەمو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا هەمو موچەخۆران، رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، ڕۆشنبیران، هەمو خوێندكاران، هەمو دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان، مامۆستایان و خوێندكاری زانكۆكان كە ئایندەیان وەك تاریكەشەو وایە بە یەكجار بێنە دەنگ و بەنوسراو داوا لە حكومەت بكەن: كاتی ئەوەیە دان بە شكستی خۆتاندا بێنن. پارە دزراوەكانی میللەت بهێننەوە. واز لە قۆرخكردنی بازاڕ بهێنن. واز لە تاڵانكردنی پارەی گومرگەكان بهێنن. واز لە داگیركردن و دابەشكردنی زەویوزار بهێنن. ئەو 7 هەزار ئاوارەی سوریا كە پارتی كردونی بە موچەخۆر بۆ دژایەتی كوردانی سوریا، موچەكەیان ببڕن و لەبری ئەوە بیدەن بە كارمەندانی تەندروستی.

ئەگەر وەڵامیان  نەبو دەستبكرێت بە مانگرتن و خۆپیشاندانی سەرانسەری لە هەمو شارو  شارۆچكەكان هەتا وەڵامی داواكارییەكان دەدەنەوە. پێیان بگوترێت: بەسە ماڵوێرانكردن، بەسە تاڵانی، بەسە كوشتن و سزادان، بەسە كلكایەتی بۆ دوژمنان، بەسە قۆرخكردنی دەسەڵات و تاڵانكردنی سامانی نیشتمان.

پێیان بگوترێت: ئێوە  لە دوای 29 ساڵی حوكمڕانیتان سەركەوتو نەبون و وڵاتتان توشی كارەسات كرد. ئەوە 5 مانگە موچەتان نەداوە. ئیتر بەس نییە تاڵانی قوتی ماڵ و مناڵمان و چیتان لێمان دەوێت. تكایە بە ئاشتیانە دەستبەرداری دەسەڵات ببن. ئەگەر وەڵامی خۆپیشاندەرانیان نەدایەوە، هاوڵاتیان بەكۆمەڵ دەست بە ڕاپەڕینی سەرانسەری بكەن، داوابكەن حكومەتێكی ڕزگاری نیشتمانی لە كەسانی تەكنۆكرات و بێلایەن و دەسەتپاك و نیشمانپەروەر پێك بهێنرێت. ئەوە حەقی شەرعی و یاسایی  میللەتە. ئەم دەسەڵاتدرانە ماوەی 29 ساڵە بۆخۆیان كاردەكەن و ئێمەش بۆ ئەوان.

لەبری ئەوەی گۆمەڵكا بە باشی بەڕیوەبەرن و ژیان و گوزەرانی خەڵك باش بكەن، كۆی كۆمەڵگایان داگیركردوەو تاڵانیشیان كردوەو دەستیشیان كردوە بە فرۆشتنی. كاتی ئەوەیە لێرە بەدواوە ئێمەش بۆخۆمان كاربكەین.

دوای هەمو ئەمانە، ئەگەر خەڵك هەر بێدەنگ بن، ئەوانیش دەستیان خۆشبێت و میللەتیش ئەم بارودۆخەی پیرۆزبێت و هەر بۆ ڕیسواكردن باشن. چونكە وادیارە شانیان ئەوە هەڵدەگرێت و هەر قابیلی ئەوەن ئەمانە حوكمیان بكەن. جان جاك ڕۆسۆ دەڵێت: هەر میللەتێك بێ مەرج خۆی ڕادەستی دەسەڵاتێك بكات لەبەرامبەردا هیچ وەرناگرێت.