كوشتنی ژنان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان؛ موكریان زۆرترین ژنی تێدا كوژراوە‌و دوای ئەو سنە

هاوڵاتی

(ناوەندی رۆژهەڵات بۆ توێژینەوەی كۆمەڵایەتی) كە چالاكییەكانیان لەشاری كۆیە بەڕێوە دەبەن، ئامارێكیان خستۆتەڕوو لەبارەی كوژرانی ژنان و كێشە كۆمەڵایەتییەكان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بۆ ساڵی 2012. ئامارەكە پشتی بەستووە بەو هەواڵ و راپۆرتانەی لەڕۆژهەڵاتەوە بڵاودەبنەوە. ناوەندەكە لەڕێی سایتی خۆیان لەئینتەرنێت ئامارەكەیان بڵاوكردۆتەوە.

ئەو ئامارانەی پەیوەندی هەیە لەگەڵ “خۆكوشتن و كوژرانی ژنان” لەشارەكانی كوردستانی ئێران، لەخشتەدا جیاكراونەتەوە بەگوێرەی ناوچەو تەمەن و هۆكاری روودانیان لێرەدا تەنیا بەڕێژە بەشێكی ئەو توێژینەوەیە بڵاو دەبێتەوە نەك وردەكاریی زۆرتر لەبەر ئەوەی هێشتا ساڵی هەتاوی لەئێران كۆتایی نەهاتووەو ئامارەكە هی هەموو ساڵەكە نییە.

بەگوێرەی ئامارەكە رێژەی خۆكوشتنی ژنان 63%بووە هەروەها رێژەی كوژراوان 36% بووە. ئەو كەسانەی تەمەنیان لە نیوان شانزە بۆبیست وپێنج ساڵاندایە ٥٠%ی ئەو كەسانە لەخۆ دەگرێ كە خۆیان كوشتووە یان كوژراون.

بەگوێرەی ئاماری ناوەندی رۆژهەڵات بۆ توێژینەوەی كۆمەڵایەتی پارێزگای(ئازەربایجانی رۆژاوا) كە شارەكانی ورمێ‌، مەهاباد، سەقز، بۆكان و سەردەشت دەگرێتەوە زۆرترین ژمارەی كوژراو و خۆكوشتنی تێدا تۆماركراوە بەجۆرێك 66% رووداوەكان لەو پارێزگایە روویانداوە، پارێزگای (كوردستان – سنە) رێژەی رووداوەكان تێیدا 23%یە، كرماشان6% و ئیلام 3%.

ئەو خشتەیە دەریدەخات پارێزگای ئازەربایجانی رۆژئاوا بە (٦٦%) زۆرترین ئاماری قوربانی هەیەو پارێزگاكانی كوردستان، كرماشان لەپلەی دووەم و سێیەمدا جێ دەگرن. بەپێێ ئامارە رەسمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵەكانی رابردوودا پاریزگاكانی ئیلام و كرماشان زۆرترین ئاماری خۆكوشتن تۆمار كراون و لە هەموو پارێزگاكانی ئێران لەسەرترن.

هەروەها هۆكارەكانی خۆكوشتن و كوژرانی ژنان كە سەنتەرەكە ریزبەندی كردووە، نیشانیدەدا كێشەی كۆمەڵایەتی و خێزانی لەسەرووی هەموو هۆكارەكانی دیكەوەیە كە٤٠% ی ئەو ژنانەی كوژراون لەسەر كێشەی خێزانی و هەروەها كۆمەڵایەتی بوون، دواتر رێژەی كوشتن دێ‌ بەهۆكاری ” ناموسپارێزیی” كە 6%بووە. هەروەها3% یش بە هۆكاری نادیار بوونەتە قوربانی ” پێویستە ئەوە بوترێ زۆرینەی ئەو قوربانیانە خۆیان كوشتووە، چونكە كێشەی كۆمەڵایەتیی ناو بنەماڵەكان زۆر بەكەمی ئاشكرا دەبن و بە شاراوەیی دەمێننەوە و بەم هۆیەوە هۆكاری مردنی قوربانیان بە نادیاری دەمێنێتەوە”.

رێژەی خۆسوتاندنی ژنانی كورد لەرۆژهەڵاتی كوردستان بەگوێرەی ئاماری سەنتەری رۆژهەڵات بۆ توێژینەوەی كۆمەڵایەتی، رێژەیەكی بەرزە كە گەیشتۆتەوە 26% هەروەها خۆخنكاندن و هەڵواسین 10%یە.

بەشێكی دیكەی ئامارەكە تەرخانكراوە بۆ شوێنی كوشتنی ژنان 45% لەدەرەوەی ماڵەوەو 45%ی دیكەیان لەنێو ماڵەكاندا كوژراون. ئەو رێژەیە دەرخەری ئەوەیە توندوتیژی و نائەمنی لە ناوماڵ و كۆمەڵگاشدا هەڕەشە لە ژنان دەكات. لەنێوان ئەو هۆكارانەی دەست نیشان كراون، دەتوانین بڵێین شێوەی خۆسووتاندن باوترین شێوەی خۆكوشتنی ژنان بووە. هەروەها لێكۆڵینەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەو كەسانەی خۆیان سووتاندووە لە دۆخێكی دەروونیی زۆر خراپدا ژیاون و بەم هۆیەوە دەستیان داوەتە خۆكوشتن.

بەهۆی ئەوەی ناوەندەكە چالاكییەكانی لەدەرەوەی ئێرانەو زۆرتر پشتیان بەوە بەستووە كە لەئاژانسەكانی هەواڵ بەتایبەتی (ئاژانسی هەواڵدەریی كوردپا) پێدەچێ‌ ئامارەكە ژمارەی تەواوی ئەو ژنانەی تێدا تۆمارنەكرابێ‌ كە لەرۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوە، هەروەها بەهۆی تەواوبوونی ساڵی هەتاوی كە ئێران كاری پێدەكات، هێشتا ژمارەی تەواوی قوربانییەكان لەئێران كۆنەكراونەتەوەو رانەگەینراون.